O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Vositasiz kalorim etriyada -
organizm dan ajralib chiqayotgan issiqlik 
b evosita aniqlanadi. B uning uchun tekshiruvchi (odam yoki hayvon) 
m a h su s g e rm e tik k a m e ra g a k iritila d i. K am e ra o rq a li q u v u rd a suv 
o 'tk a z ilg a n b o 'lib , shu suvning issiqlik sig 'im i, m a’lum vaqt birligida 
o 'tg a n suv m iqdori, kam eraga kirayotgan va undan chiqayotgan suvning 
haroratini hisobga olgan holda tekshiriluvchidan ajralgan issiqlik miqdori 
hisoblab topiladi.
Vositali kalorim etriyada-
m a ’lum b ir vaqt o ralig 'id a iste’mol qilingan 
0 2 va ajra lib chiq ay o tg an C 0 2 gazini aniqlash orqali org an izm d ag i 
e n e rg e tik s a r f h iso b la b to p ila d i. C h u n k i e n e rg iy a a jra lish i aso san
organizm dagi oksid lan ish jaray o n ig a bog'liqdir. Shuning uchun ham gaz 
alm ashinuvini o 'rg a n ish orqali organizm dagi energetik sarfni aniqlash 
m um kin. D uglas-X oldeyin usuli eng keng tarqalgan vositali kalorim etrik 
usuldir. B u usul b o 'y ic h a 10-15m inut davom ida tekshiriluvchi m ahsus 
m oslam a y ordam ida atm osfera havosidan nafas olib D uglas kopchasiga 
nafas chiqaradi. Shu qopchadagi havo tarkibidagi 0 2 va C 0 2 gazlarining 
m iqdori foizlarda aniqlanadi. M uayyan vaqt ichida ajralib chiqqan C O , 
ni sarflangan O , ga msbati-wa/a.s 
koeffitsiyen tiga
qarab org an izm d a 
oksidlanayotgan m oddani aniqlash m um kin. O qsil oksidlanganda nafas 
k o e fits iy e n ti 0,8 ga, y o g 'la r o k s id la n g a n d a 0,7 ga, k a rb o n s u v la r 
o k sid la n g a n d a l,0 g a te n g b o 'la d i. N afas k o e fitsiy e n tin in g h ar b ir 
qiym atiga 
kislorodning kalorik ekvivalenti
m os keladi. O rganizm 1 litr 
kislorod sarflaganda ajralib chiqadigan energiya m iqdoriga kislorodning 
kalorik ekvivalenti deb aytiladi. K islorodning kalorik ekvivalenti kattaligi 
m u a y y a n p a y td a o k s id la n a y o tg a n m o d d a n in g tu rig a b o g 'liq , a g a r
364

---

k a r b o n s u v la r o k s id la n a y o tg a n b o ‘ lsa 21 kD j (5 k k a l) g a , o q s il 
o ksidlan g an d a-1 8 ,7 k D j (4,5 k kal)ga va yog* o k sidlanganda-19,8kD j 
(4,7kkal)ga teng bo* lad i.