O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

TANA HARORATI DOIMIYLIGI VA UNING
BOSHQARILISHI
X V III asm in g o x irid a L avuaze va L aplas h ayvonlardan uzluksiz 
ravishda issiqlik ajralib turishini aniqlashgandan keyin term oregulyatsiya 
va b ioenergetikani o ‘rganish boshlangan. H ar qanday tirik organizm da 
ketad ig an deyarli b archa biokim yoviy ja ra y o n lar energiya sarfi bilan 
ketad i. S arfla n ay o tg an en e rg iy a n in g b arc h asi o x ir o q ib a td a issiq lik
energiyasiga aylanadi. Issiqlik yoki harorat organizm da ketadigan barcha 
h ayotiy ja ra y o n larg a sezilarli t a ’sir k o ’rsatadi.
O r g a n iz m d a k e t a d ig a n k im y o v i y r e a k s i y a l a r n i n g te z li g in i 
te m p e ra tu ra g a b o g ‘liq lig in i V an t-G o ff q o n u n ig a k o ‘ra tu sh u n tirish
m um kin. Bu qonu n g a k o ‘ra kim y o v iy reak siy an in g tezligini o ’zgarishi 
h aro ratn in g 10°C ga ortishi y o k i k am ay ish ig a qarab 2-3 m a rta ortadi 
y o k i kam ayadi. Buni Q ,0 k o effitse n ti d ey ilib to ’q im a d a ketay o tg an
a lm ash in u v ja ra y o n la rin in g te zlig in i 10°C ga farq q ila d ig a n h aro ratd a 
aniqlanadi.
H ayotiy jarayonlar natijasida organizm da uzluksiz issiqlik hosil b o ’lib 
turadi. H osil b o ia y o tg a n issiqlik yuqori haroratli m uhitdan past haroratii 
m uhitga term odinam ikaning ikkinchi qonuniga k o ’ra o ’tadi. Shunga k o ’ra 
tirik organizm dan tashqi m uhitga k o ’tarilayotgan issiqlik tana harorati 
m uhit haroratidan yuqori b o ’lgan taqdirda uzluksiz b o ’ladi.
O rganizm to ’qim alarining harorati ulam ing hujayralarida alm ashinuv 
ja ra y o n la ri n atija sid a hosil b o ’layotgan issiq lik va uni tashqi m u h itg a 
c h iq a r is h te z lig i b ila n b e lg ila n a d i. D e m a k ta n a h a ro ra ti d o im iy
o rg an iz m la rn in g y ash ash i u chun u lar o rg an iz m id a hosil b o ’layotgan 
iss iq lik m iq d o ri o rg a n iz m d a n c h iq a y o tg a n issiq lik m iq d o rig a te n g
b o ’lishi lozim . Bu q o id a n in g b u zilish i tan a h aro ratin in g o ’zg a rish ig a 
olib keladi.
U zo q d a v o m e tg a n e v o ly u ts iy a d a v o m id a h o z ir y a s h a y o tg a n
h a y v o n l a r y e r d a - 7 0 ° C d a n + 8 5 ° C g a c h a m u h it d a y a s h a s h g a
m o sla sh g a n la r. A lb a tta h a ro ra tn in g bu c h e g a ra s id a y a s h a sh u ch u n
organizm lar m a ’lum bir m oslashish m exanizm larini yaratishgan.
Tana haroratining doim iyligi b o ’yicha organizm lar «