O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

enterokinaza,
peptidazalar, ish qoriy fosfataza, nukleaza, lipaza, fosfolipaza, amilaza,
laktaza vasaxarazalar
kiradi. Ferm entlam ing ichak shirasi, asosan, shilliq 
qavatidan yem irilgan epiteliotsitlar tarkibida tushadi. K atta m iqdordagi 
ferm entlar epitelotsitlar yuzasiga shim dirilib olinadi va devor oldi hazmida 
ishtirok etadi.
Ichakda shira ajralish ining boshqarilishi.
Ingichka ichak bezlari 
faoliyati mahalliy, reflektor m exanizm lari, ham da gum oral ta 'sir qilish va 
xim us tarkibidagi m oddalar ta ’sirida boshqariladi. Ingichka ichak shilliq 
qavati mexanik qitiqlansa kam ferment saqlovchi suyuq shira ajraladi. Oqsil, 
yog' gidrolizi natijasida hosil bo'lgan mahsulotlar, xlorid kislota, pankreatik
355

---

shiralam ing shilliq qavatga m ahalliy ta ’siri ferm entga boy ichak shirasi 
ajralishini ta ’m inlaydi. Ichak shirasi ajralishini GIP, VIP, m otilinlar ham 
kuchaytiradi. Ingichka ichak shilliq qavatida hosil b o ’ladigan enterokrinin 
va duokrinin gormonlari liberkyun va bruner bezlari shira ajratish faoliyatini 
kuchaytiradi. Shira ajratishni som atostatin torm ozlaydi.
In gich ka ic h a k d a g i bo 'shliq va d e v o r o ld i h a zm la ri.
In g ic h k a
ichakda ikki xil: b o ’shliqdagi va devoroldi hazm lari tafovut qilinadi. 
B o'shliqdagi hazm
ichakka hazm shiralari (m e ’da osti bezi shirasi, o ’t, 
ichak shirasi) tarkibida tushgan ferm entlar ta ’sirida am alga oshiriladi. 
B o ’shliqdagi hazm n atijasida yirik m olekulali (polim erlar) m oddalar 
o ligom erlargacha parchalanadi. K eyingi gidroliz ja ra y o n i shilliq qavati 
sohasida sodir etiladi.
A 
В
i
7 8 - r a s m .
B o ’ s h l i q v a d e v o r o l d i h a z m l a r i n i n g m u n o s a b a t i
[ 
( A . M
. U g o l e v b o ’ y i c h a ) .
■ 
A-ovqatli moddaning bo'shliqdagi va ingichka ichak yuzasidagi ketma-
ket depolim erizatsiyasi; B-lipoproteid membrananing unga
adsorbsiyalangan va ichakning hususiy ferm entlar bilan birgalikdagi bir
I 
qismi; M-membrana; MV-mikrovorsinkalar; AG-apikal glikokaliks;
I 
LG-lateral glikokaliks; S l,C2,S3-substratlar; PF-pankreatik ferm entlar;
TSM-membrananing transport tizimi; RSF-fermentlarning boshqaruv
markazi; NF-ferment bo 'Imagan omillar.
356
I

---

D evoroldi hazm i shilliq qavat, shilim shiq qoplam a, glikokaliks va 
m ikrovorsinkalar sohasida davom etadi. Shilim shiq qoplam a ichak shilliq 
qavatida ishlab chiqarilgan shilim shiq m odda va k o 'c h ib tushgan ichak 
epiteliylaridan iborat. Bu qavatda k o ‘p m iqdorda m e ’da osti bezi va ichak 
shirasi ferm entlari bor. Bu qavat orqali o 'ta y o tg a n oziq m oddalar ana 
shu ferm entlar ta ’siriga uchraydi, glikokaliks yuzasiga ichak bo'shlig'idagi 
hazm shirasidan shim ib olingan ferm entlar yordam ida oziq m oddalar 
gidrolizga uchraydi. E nterotsitlam ing apikal pardasida ichak ferm entlari 
sarflanib turadi va bu yerd a haqiqiy devoroldi hazm i sodir b o 'la d i, oziq 
m oddalar shu p ardaga tegib m onom erlargacha parchalanadilar. A pikal 
pardadagi ferm entlar va tashuv tizim i yaqin turganliklari tufayli gidroliz 
va so 'rilish jaray o n lari bir-biri bilan b o g 'liq holatda ketadi. G idrolizning 
tugallanishi so 'rilish n in g boshlanishiga sharoit y aratib beradi.
D evoroldi hazm ining asosiy belgilari quyidagilar: ichak burm alaridan 
vorsinkalar uchiga borgan sari epitelio tsitlam in g shira ajratish faolligi 
k am ay ib boradi. V orsinkalar uch id a asosan d ip e p tid la r, aso sid a esa 
d isax arid lar fe rm en tlar faolligiga, pardaning shim ib olish xossasiga, 
ingichka ichak harakatiga, bo'shliqdagi hazm jadalligiga, parhezga bog'liq.