O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

F otoreseptor hujayraning tuzilishi.
F otoreseptor hujayra -k o lb a c h a
va ta y o q ch a - y o ru g 'lik ta ’sirig a sezu v ch an tashqi segm ent, k o 'ru v
pigm enti, ichki sigm ent, q o 'sh u v ch i oyoqcha, katta yadro va presinaptik 
o xiridan tashkil topgan. K olbacha va tayo q ch a o 'z in in g tashqi segm enti 
bilan y o ru g 'lik k a qaram a-qarshi tom on pigm ent qavatga qaragan bo'ladi. 
O d a m la r f o to r e s e p to r l a r in in g ta s h q i s e g m e n tid a m in g g a y a q in
f o to r e s e p to r d is k la r b o 'l a d i . T a y o q c h a la r n in g ta s h q i s e g m e n ti, 
k o lb ach alam in g tashqi segm entidan birm uncha uzunroq va pigm entga 
boy b o 'la d i. B unda y o ru g 'lik k a nisbatan ta y oqchalarning sezuvchanligi 
ju d a yuqori b o 'lib , uning atigi bir kvant y o ru g 'lig i ham k o 'z g 'a ta oladi. 
K olbachalam i q o 'z g 'a tish uchun esa yuzlab kvant yoru g 'lik zarur bo'ladi. 
Fotoreseptor disk ikkita m em branadan tashkil topib, qirralari bir-biri bilan 
birlashgan bo'ladi. Disk membranasi biologik m em brananing o'zginasidir.
416

---

F o t o r e s e p t o r n i n g ic h k i s e g m e n ti ta s h q i s e g m e n ti b ila n
takom illashgan kiprikchalar yordam ida birlashadi, ularda o 'z navbatida 
to 'q q iz ju ft m ikrotrubkachalar bo'lad i. Fotoreseptorlar ichki segm entida 
yirik y adro va hujayraning butun m etobolitik apparati, bu shuningdek 
fotoreseptorlam ing energetik ehtiyojini qondiruvchi m itoxondriyalar ham 
m avjud. Ayni shu yerda pigm ent m olekulasi kiritm alari sintez qilinadi. 
Tashqi va ichki segm entlar chegarasida bir soat m obaynida 3 ta yangi 
disk hosil b o 'la d i. K eyin ular asta-sekin (2-3 xafta m obaynida) tashqi 
segm entni asosidan uchi tom on harakat qiladi. N atijada tashqi segm ent 
u ch id a jo y la s h g a n y u z la b esk i d is k la r p ig m e n t q a v a t h u ja y ra la ri 
tom onidan fagotsitoz qilinadi. K olbachalarning tashqi segm enti ham 
sekinroq kechsa ham yangilanib turadi.