O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

nerv y o 'lla r i va ularning b ir -b ir i bilan aloqasi.
K o 'z n i t o 'r pardasidan axborotlar k o 'ru v nervi orqali (11-ju ft nerv) bosh 
m iyaga uzatiladi. Har bir k o'zning k o'ruv nervlari miya asosida uchrashadi 
va kesishadi (xiazm a). Bu yerda har bir k o 'ru v nervining tolalari k o'zning 
qaram a-qarshi tom oniga o 'tad i. T olalam ing qism an kesishishi ikkala 
k o 'zd a n kelgan axborotlarni katta yarim sharlarga borishini ta ’m inlaydi. 
Bu kesishishdan so 'n g k o 'ru v nervlari 
ко ‘ruv traktlari
deb ataladi. U lar 
k o 'p labm iyatizim laridaproyeksilanadi, lekin ko'pgina tolalar po'stloqosti 
talam ik k o 'ru v m arkaziga- lateral yoki tashqi, tizzasim on tanaga keladi. 
S ig n a ll a r bu y e r d a n p o 's l o q n i n g k o 'r u v s o h a s in i b ir la m c h i 
proyeksiyalovchi b o iim ig a uzatiladi. (B rodm an b o 'y ich a 17-m aydon). 
P o 's tlo q n in g b arc h a k o 'r u v zo n a si o 'z id a b ir n ech a m a y d o n la rn i 
birlashtiradi va ulam ing har biri o 'zin in g ixtisoslashgan vazifasini am alga 
oshiradi, lekin signallari to 'r pardaning b archa qism idan qabul qiladi, va 
n atijada uning topologiyasi yoki retinotopiyasini saqlab qoladi.
Ко ‘z to
V 
p a rd a si va ко ‘ruv n ervidagi elektr hodisalar.
T ayoqcha 
va kolbachalardagi k o 'ru v pigm entlarining fotokim yoviy o 'zg a rish lari, 
y o r u g 'lik t a ’sirid a k o 'r u v r e s e p to rla r in in g q o 'z g 'a l i s h h o d isa la ri 
zanjiridagi boshlang'ich b o 'g 'in b o 'lib hisoblanadi. K o'ruv reseptorlarida, 
so 'n g ra k o 'ru v nervida barcha fotokim yoviy reaksiyalar r o 'y bergach, 
ko 'zn in g m urakkab reseptor apparati q o 'z g 'a l ib, elektr tebranishlar yuzaga 
chiqadi.
E le k tr o r e t in o g r a m m a d e b a t a la d ig a n e l e k tr te b r a n is h la r i n i 
zararlanm agan k o 'z g a yoki bevosita to 'r pardaga y o ru g 'lik ta ’sir etib, 
e l e k t r p o t e n s i a l l a r i f a r q in i a j r a t i b o lis h d a a n i q la s a b o 'l a d i .
E lektroretinogram m aning vujudga kelishi tayoqcha va kolbachalardagi 
fotokim yoviy ja ra y o n larg a b o g 'liq ekanligi shu bilan isbot etiladiki, 
ko 'zn in g elektr reaksiyalari ontogenezda yorug'likni sezuvchi reseptorlar-
419

---

ta y o q c h a la r v a k o lb a c h a la rn in g ta ra q q iy e tish i v a u la rd a k o 'ru v
p igm entlarining vujudga kelishi bilan bir vaqtda r o 'y beradi. K o 'ru v
pigm etlarining miqdori elektroretinogram m a to'lqinlarining am plitudasiga 
qarab o 'zg a ra d i.
F o to k im y o v iy ja r a y o n la r b ila n e l e k tr ja r a y o n l a r o 'r ta s id a g i 
ferm entativ reaksiyasining qandaydir oraliq b o 'g 'in i m avjuddir.
Aksari hayvonlar ko'ziga 1-2 sekund davom ida yorug'lik tushirilganda 
e lek tro retin o g ra m m a o lin a d i, bu retin o g ra m m a xarak terli bir necha 
to 'lq in g a b o 'lin a d i. Birinchi to 'lq in - 6 to 'lq in am p litu d a jix a td an kichik 
elektr tebranishi b o 'lib , tinchlik potensialining kam ayganligidan dalolat 
beradi. Bu tebranish tez ortadigan va sekin kam ayadigan m usbat elektr 
to 'lq in i - в to 'lq in g a o 'ta d i. в to 'lq in n in g pasayish fonida k o 'p in c h a
m usbat elektr to 'lq in i-su st s to 'lq in kuzatiladi. Y orug'lik ta ’sir etishi 
to 'x ta g a n paytda yana bir m usbat to 'lq in i - d to 'lq in m aydonga keladi.