|
g a stro in testin a l gorm on
lam ing aham iyati katta. Bu m oddalar m e ’da, o 'n ikki barm oqli ichak,
m e ’da osti bezi shilliq qavatlari endokrin hujayralaridan ishlab chiqariladi.
Bu hujayralar am inlam i qam rab olib ulam i karboqsillash xossasiga qarab
A PU D -tizim i
deb ataladi. Bu m oddalam ing ayrim lari neyronlarda hosil
b o 'la d i va n e y ro tra n s m itte r v a z ifa sin i o 'ta y d ila r. G a s tro in te s tin a l
gorm onlar shira ajratish, m otor, so'rilish, trofik jarayonlam i, boshqaruvchi
peptidlam i ajralishini boshqaradi va um um iy ta ’sir k o 'rsa ta d i: m odda
alm ashinuvi, yurak-qon-tom ir tizim i, endokrin tizim i faoliyatlariga ta ’sir
qiladi.
O g 'iz b o ‘sh lig'idagih azm .
H a z m o g 'iz b o 's h lig 'id a n boshlanadi, bu
yerda oziqli m oddalar m exanik va kim yoviy ishlovdan o 'ta d i. M exanik
ishlov-oziq m oddalam ing m aydalanishi, ulam ing so 'la k bilan nam lanishi
va ovqat luqm asining hosil qilishidan iborat. K im yoviy ish lo v -so 'la k
tarkibidagi ferm entlar ta ‘sirida oziq m oddalam ing gidrolizga uchrashidir.
O g 'iz b o 's h lig 'ig a uch ju ft k atta so 'la k bezlarining: quloq oldi, j a g ' osti,
til osti va tilning yuzasida, tanglay va lunj shilliq q avatida jo y la sh g a n
k o 'p m a y d a s o 'la k b ezlarining chiqaruv y o 'lla ri ochilgan. Q uloq oldi va
tilning yon yuzasida jo y la sh g a n bezlar shirasi-seroz (o q sil)-y a ’ni suv,
oqsil va tuzlardan iborat. T ilning o 'za g id a, qattiq va yum shoq tanglayda
jo y la sh g a n so 'la k shilim shiq b o 'lib ju d a k o 'p m utsin saqlaydi. J a g ' osti
va til osti b ezlar aralash harakterga ega.
342
Gastrointestinal gormonlarning asosiy ta ’sirlari
(iorm or
H o f ib o H ijm i
T a 'a i
Gastrin
M e'daningantralqism i,
ingichka ichakningprak-sim al
q m u l a
(G -hujayra)kuchaytiradi.
M e'd a d an HCL pepsinogenajralishini.
m e 'd a osti bezidanshiraajralishini
kuchaytiradi. M e’d a, ingichka va
y o ‘g ‘o n ic h ak ,o 'tp u fag im o to rik asin i
Gastron
M e'daningantralqism i
(G-hujayra)
M e'dasekresiyasini tormozlaydi.
Bulbogastron
M e'daningantralqism i
(G-hujayra)
M e'd a shiraajratishvam otorikasini
tormozlaydi.
Enterogestron
Ingichka ichakning
boshlang'ichqism i
(YeSl-huiavra)
M e'd ash iraajratish va motorikasini
tormozlaydi.
Sekretin
Ingichka ichak. asosan uning
proksim alqism ida(S-hujayra)
chiqishini torm ozlaydi, utajralishi va
ingichka ichakda shiraajratilishmi
kuchaytiradi. M e'd a harakatini
torm ozlaydi, ichak harakati va pilorik
sfinktem ingqisqarishini kuchaytiradi.
M e 'd a osti b ezidanbikarbonatlar
chiqishini kuchaytiradi,m e'dadan HCTning
ajralishini torm orlayd
Xolitsistokinin-
pankrcozirnin
(XSK-PZ)
Ingichka ichak.asosan uning
proksimolqismi
(I-hujayra)
m e 'd a harakatinitorm ozlaydi,
pepsinogen sintezinikuchaytiradi
ingichka v ay u g 'o n ichak harakatini
kuchaytiradi.O ddisfinkterini
bushashtiradi. Ishtaxani pasaytiradi.
O 'tp u fa g i harak a tin i. m e 'd a osti bezi
ferm entajratishinikuchaytiradi.
m e ’d a d a H Q ishlabchiqarilishini va
uning m o h arak atin i torm orlaydi
Gastroingibitor
(y o k im e'd a
ingibitor) peptid
(G IP y o k iJIP )
Ingichka ichak (K -hujayra)
k u ch ay tirad i. M e 'd a sh ira ajratish va
harakatini gastrin ishlabchiqarilishni
pasaytirish orqali tormozlaydi. Ichak
shiraajratishini kuchaytiradi. ingichka
ichakdaelektrolitlarsurilishini
tormozlaydi.
M e 'd a osti bezidan insulin ajralishini
k u ch ay tirad i
Bombezin
M e 'd a va ingichka ichakning
proksim alqism i(R -hujayia)
pul'aginiqisqanshi. m e 'd a osti bezi
shira ajratishini kuchaytiradi.
enteroglyukagon. neyrotenzin va PP
lam i ajralishini kuchaytiradi
G astrinajralishinioshirish orqali.
X SP-PZajralishini oshirish orqali o 't
gastrin m e 'd a shira ajratishini kuchaytiradi.
Som atostatin
M e 'd a ingichka ichakning
proksim alqism i. m e 'd a osti
bezi(D -hujayra)
S ekretin.G IP.m otilin,gastnn. insulin
vaglyukagonlarajralishini
tormozlaydi.
M udm
Ingichka ichakning praksim al
qismi (EC ,-hujayra)
hosil bo'lishini kuchaytiradi
M e 'd a va ingichka ichak m otorikasini
kuchaytiradi, m e 'd a d a pepsinogen
sekretsiyasini kuchaytiradi
343
P an tread k p ep tid
(PP)
M e 'd a osti bezi
(PP-huja\Ta)
ajralishinisusaytiiadi. ingichka ichak
m e 'd a osti bezi vajigarlam ingshilliq
qavati proliferasiyasini kuchaytiradi,
m e 'd a m otorikasini kuchaytiradi.
X S K -P Z ningantogenisti, m e 'd a osti
bezidan b ik a rb o n at v a ferm entlar ajralishini
kuchaytiradi
Gistamin
M e'd a-ich ak y o 'li
(ESL-hujayra)
ichak harakatini kuchaytiradi.
Kapfflyariami kengaytiradi.
M e 'd a d a H G , m e 'd a osti bezidan shira
ajralishini kuchaytiradi
N eyrotenzin
Ingichka ichakningdistal qismi
(N -hqayra)
bezi shiraajralishini kuchaytiradi.
M e'd ad an H Q ajralishini susaytiradi,
m e'd ao stib ezisu say tirad i
P-substansiyasi
Ingichkaichak(Y eSl-hujayra)
kuchaytiradi, insulin ajralishini va
natriy so'rilishini torm ozlaydi.
Ichakharakatini,so‘lak ajralishini kuchaytiradi
VDBdnin
Ingichka ichak proksim al qismi
(ESl-hujayra)
Ingichka ichak versinkalar harakatini
kuchaytiradi.
Enkefalin
Ingichka ichak, m e 'd a osti bezi
(G-hujayra)
M e 'd a osti bezishiraajratish
faoliyatini tormozlaydi.
Enteroglyukagon
Ingichka ichak(YeSl-hujayra)
M e 'd a v a m e 'd a osti bezlariningshira
ajratishfaoliyatini,m e'dava ichak
harakatini tormozlaydi.
K arbonsuvlam i safarb ar qiladi, m a 'd a v a
m e 'd a osti bezi sekresiyasini torm ozlaydi
Serotonin
M e'da-ichakyo'li
(ESl.YeS2-hujayra)
M e 'd a osti bezi v a ichak shira
ajratishini kuchaytiradi.
M e'd a d an H G c h iq ish in i torm ozlaydi,
pepsinogenajralishini kuchaytiradi.
Vazoaktiv
intestinal peptid
(VIP)
M e'da-ichakyo'li (D1 -hujayra)
m e 'd a shiraajralishini tormozlaydi,
m e 'd a ostibezidan b ik arb o n atlarv a
ichakdanshiraajralishini kuchaytiradi.
X SK -PZta'sirinitorm ozlaydi.
Q o n -to m ir d ev o rid a g i.o 'tp u fa g i,
sfm kterlardiagi silliq m uskullarni va
bo'shashtiradi
7 5 - r a s m . L e s h l i - K r a s n o g o r s k i y
k a p s u l a s i y o r d a m i d a s o ' l a k y i g ' i s h .
I-kapsulaning tashqi kamerasidan
havoni so 'rib olish naychasi; 2- ichki
kameradan so ‘lak ajratuvchi naycha.
344
Do'stlaringiz bilan baham: |
