O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

M iyaning qon bilan ta ‘ m inlanishi va likvor.
Mivaning qon bilan ta"minlanishi.
Bosh m iya villiziy davrasini hosil 
q ila d ig a n ik k ita u y q u a r te riy a s id a n v a ik k ita u m u rtq a p o g 'o n a s i 
arteriyasidan qon oladi; m iya to 'q im a sin i qon bilan ta ’m inlaydigan arte­
rial tarm oqlar v illiziy davrasidan chiqadi.
Bosh m iya qon bilan uzluksiz ta ’m inlanishi norm al faoliyat uchun 
m u h im s h a rtd ir. Q o n k e lm a y q o 'y g a n d a y o k i q o n k e lis h i ju d a
k a m a y g a n d a , b o s h q a h a r q a n d a y h u ja y r a o 'z f a o li y a tin i n e rv
hujayralaridan tez to'x tatm ay d i; m iyaning vaqtincha qonsirashi hushdan 
■
ketishga sabab b o 'la d i. M iya kislorodga, oziq m oddalarga, jum lad an
glyukozaga ehtiyoji katta b o 'lg a n lig i uchun qon ta ’m inotiga ju d a sezgir 
b o 'la d i, y a ’ni q o nning kam roq kelishi m iyaga ju d a tez ta ’sir etadi.
Bosh m iya katta yarim sharlari p o 'stlo g 'i z o 'r berib ishlaganda m iya 
tom irlari kengayib, qon k o 'p ro q keladi. Jum ladan, arifm etik m asalalam i 
yechishda, kitob o 'q ish d a va shunga o 'x sh ash hollarda m iya k o 'p qon 
oladi. Kalla suyagi jarohatlanib teshilgan kishilar ustida shunday kuzatishlar 
o'tkazilgan. M iya pulsatsiyasini va m iyaning qon bilan ta ’m inlanishini 
kalla suyagidagi o 's h a teshik orqali qayd qilsa b o 'la r edi. Kalla suyagiga 
shikast yetkazm asdan turib m iyada qon aylanishini tekshirishga im kon 
beradigan zam onaviy elektron asboblar (reopletizm ograflar va hokazo) 
^ 
yordam ida ham shunday kuzatishlar o'tkazilgan.
Likvor.
M iyaning ichida va pardalari ostida 
likvor
yoki bosh m iya 
bilan orqa m iy a o 'rta sid a g i suyuqlik (liquor cerebrospinalis) bilan to'lgan 
katta kam gaklar bor. Likvor m iya qorinchalarini, orqa m iyaning m arkaziy 
kanalini, bosh m iya bilan orqa m iyaning o 'rg im ch a k u y asim o n parda 
ostidagi kam gagi (cistem a su barachnoidalisjni to 'ld irad i.
Q o rin c h a lik v o ri va o 'rg im c h a k u y a s im o n p ard a o stid ag i lik v o r 
uzunchoq m iya sohasidagi ju ft M agendie va toq foram en L uschka orqali 
o 'z a ro tutashadi.
O d a m d a g i lik v o r 120 -1 5 0 m l, sh u b ila n b irg a k o 'p ro q lik v o r 
o'rgim chakuyasim on parda ostidagi kam gaklarda va faqat 20-40 ml likvor 
qorinchalarda b o 'lad i.
163

---

L ikvor tiniq v a rangsiz. S olishtirm a o g ‘irligi 1,005-1,007, reaksiyasi 
sal-pal ishqoriy; PH qonnikiga yaqin (7,4). Likvorda ju d a ozgina lim fotsit 
hujay ralar b o r (1 m m 3 da 1 dan 5 tagacha). L ik v o r o q sillam in g kam ligi 
bilan qon v a lim fadan farq qiladi (oqsillar qonda 7-8% ga yaqin, lim fada 
0,3-0,5% , likvorda esa faqat 0,02% ). A norganik tu z lar qonda qancha 
b o 'lsa, likvorda ham taxm inan o'shancha. L ikvorda ferm entlar va imm un 
jism la r (antitelolar) y o 'q .
Q o rin c h a la r in in g to m irla r c h ig a lin i q o p lo v c h i h u ja y ra la r faol 
sekretsiyasi n atijasida likvor hosil b o 'lish in i bir qancha m a ’lum otlar 
k o 'rsa tib turibdi.
L ikvor m iqdori bir qadar doim iy b o 'lib , u zlu k siz hosil b o 'lib turadi, 
shuning uchun likvor doim so 'rilib turishi ham kerak. L ikvor qism an 
lim fa sistem asig a so 'rila d i, lekin asosan o 'rg im c h a k u y a sim o n parda 
o s tid a g i k a m g a k la r d a n v e n o z s is te m a g a k ir a d i. B u n d a p a x io n
g ranulatsiyalari aham iyat kasb etadi, deb hisoblashadi.
L ikvor m iyaning o 'z ig a xos ichki m uhiti b o 'lib , uning tuzlar tarkibini 
va osm otik bosim ini bir xilda saqlab turadi. B undan tashqari,, likvor 
m iy a n in g g id ra v lik y o stiq c h a si b o 'lib , n erv h u ja y ra la rin i m e x an ik
sh ikastlardan yaxshi saqlaydi.
L ik v o r sirk u ly a tsiy a si b u z ilg a n d a m a rk a z iy n erv siste m a sin in g
faoliyati buziladi. L ik v o m in g aham iyati shundan iboratki, u m iyaning 
m a ’ lu m d a r a ja d a o z i q l a n t i r u v c h i m u h iti h is o b l a n a d i. M iy a
q o rinchalarining likvoridagi qand o 'rg im ch a k u y asim o n parda ostidagi 
kam gak likvoridagiga nasbatan k o 'p ekanligi shundan d alolat beradi 
(m iya qorin ch alarid a likvor hosil b o 'la d i, o 'rg im ch a k u y asim o n parda 
ostidagi kam gakda esa likvor so'rilib ketadi). L ikvom ing yana bir ahamiyati 
shuki, m iy a to 'q im a la r id a m o d d a a lm a sh in u v id a n hosil b o 'la d ig a n
tashlandiq m oddalar likvor yordam ida m iyadan ketib, qonga q o 'sh ila d i.