O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

p n e v m o ta k s is ,
ek sp ira to r
va 
in sp ira to r
m a rkazlardir, bu m a rk a z la rn in g funksiy alari 
y uqorida aytib o ‘tilgan edi. Impulslar nafas m a rka zida n orqa m iy anin g 
d i a f r a g m a n i v a q o v u r g ' a a r o m u s k u l l a r n i i n n e r v a t s i y a l o v c h i
m o to n e y ro n la r ig a keladi. X uddi s h u n in g u ch u n h am orqa m iya ni 4- 
b o 'y in se g m e n tin in g y u q orisida n qirqib q o ‘y ish n atija sida nafas olish 
t o ' x t a y d i ( o r q a m i y a n i n g 4 - b o ‘y i n s e g m e n t i d a n y u q o r i d a g i
n e y ro n la rn in g o 's iq la r i d ia fr a g m a nervini hosil q iladi).
N a fa s m a rk a z in i n g ritm ik faoliyati u z u n c h o q m iy a bilan orqa 
miyadagi boshqa m arkazlar holatiga ta 's ir etadi. Yurak faoliyatini idora 
etuvchi m a rk a z bilan nafas m arkazi o 'rta s id a g i b o g 'l a n i s h ay n iq sa 
y a qqol k o ‘rinadi. 
N afas o lish -yu ra k refleksi, y o k i n afas a ritm iv a si
s h u b o g ‘ la n i s h n a t i j a s i d i r . Bu r e f l e k s s h u n d a n i b o r a t k i , n a f a s
c h iq arish n in g o x irid a n avba tda gi nafas o lishdan oldin yurak faoliyati 
t o ‘g ‘ri davriylik bilan sekin lashadi. O rq a m iy a m a rka zla ri bilan nafas 
m a r k a z i o ' r t a s i d a g i b o g ' l a n i s h L .A . O r b e l i b ila n K . l . K u n t s m a n
t a j r i b a s i d a
k o ' r s a t i b
b e r i l d i .
I t n i n g
b i r
o y o q
p a n j a s i
107

---

d e a ffe re n ta siy a la n g a c h ,
y a ‘ni shu o y o q d a n o r q a m i y a g a im puls 
o ‘tk azuvchi orqa ild izla r q irq ib q o 'y ilg a c h , keyingi oy o q itning nafas 
olish ritmiga muvofiq harakatlanganini L.A.Orbeli bilan K .l.K untsman 
k u z a tis h g a n .
Deafferentatsiya orqa m iyaning tegishli q ism larid agi tormozlanis h 
ja r a y o n la r in i izdan c h iq a r g a n , s h u n g a k o ‘ra o rq a m iy a n in g m oto r 
m a rk a z la ri nafa s m a rk a z id a n r e tik u lo -s p in a l y o ' l l a r orqali o ' z i g a
k e lu v c h i im p u lsla rg a q o ' z g ' a l i s h bilan r ea k siy a k o 'r s a tg a n .
O 'p k a , nafas yo 'lla ri va nafas m uskullarin in g reseptorlaridan nafas 
m a rk a z ig a keluvchi afferent im pulslar retikulyar form atsiya faolligini 
m u a y y a n d ar a ja d a s a q la s h d a ah a m iy a tli. B in o b a rin , n a f a s olishni 
id ora etish d a g in a em as. re tik u ly a r f o rm a tsiy a fao llash tiru v c h i t a ’sir 
etgani u c h u n b u tu n m a r k a z iy nerv sis te m a s in i n g f a o liy a tid a ham 
ahamiyatlidir.
U z u n c h o q m iy a y ad ro la ri o v q a t ch a y n a s h e m a s ( s o 'r is h ) , yutish, 
q u sis h , a k s a urish, y o ' t a l i s h , k o ' z n i u chirish va b o s h q a reflek to r 
aktlam i bajarishda qatnashadi. Bu reflekslar bosh m iyaning katta qismi 
b o 'l m a y tu rib t u g 'i l g a n b o la la r ( a n e n se fa la r)d a ham k uzatiladi.