O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

8 3 - r a s m .
Odam k o‘zining tuzilishi.
A k k o m o d a tsiy a .
N a rs a n i ra v sh a n k o ‘r is h u c h u n u n in g h a r b ir 
n u q ta sid a n keluvchi n u rlar to ‘r p ard ad a b ir n u q ta g a y ig ilish i, y a ’ni 
fo k u s la n is h i k e ra k . U z o q q a q a r a ls a , y a q in d a g i n a r s a la r ra v sh a n
k o ‘rinm ay, chaplashib ketadi. Buning sababi shundaki, yaqin nuqtalardan 
keluvchi nurlar to 'r parda orqasida to'planadi, to 'r pardada esa yorug'likni 
sochish doiralari hosil b o 'la d i. K o 'z d a n turlich a m asofadagi narsalam i 
bir vaqtda bir xil ravshan k o 'rish m um kin em as. T o 'r pardadan yetarlicha 
uzoqdagi kitobni doka to 'r orqali o 'q is h g a ishonish qiyin em as. T o 'r 
p ardadan turlicha m aso fad a jo y la sh g a n n arsa lam i ravshan k o 'ris h g a
k o 'z n in g m oslashuvi 
akkom odatsiya
deb ataladi. G avhar egriligining, 
b in o b a rin , n u r s in d ir is h k o 'r s a tk ic h in in g o 'z g a r is h i y o 'l i b ila n
akkom odatsiya yuzaga chiqadi. Y aqindagi narsalarga qaralganda gavhar 
qabariqroq b o 'lib qoladi, shunga k o 'ra taraluvchi n urlar b ir n uqtada 
u ch rash ad i.
410

---

84-rasm . K o'zning akkomodatsiya mexanizmi. A-tinch holat:
I-gavhar yassi holatda; 2-siliar muskul (bo'shashgan); 3-Sinn boylami
(qisqargan). B -z o ‘riqqan holat: 1-gavhar qabariq holatda; 2-siliar
muskul (qisqargan); 3-Sinn boylami (bo'shashgan).
Akkomodatsiya mexanizmi.
G avham ing qabariqligini o ‘zgartiradigan 
kipriksimon muskullarning qisqarishi ko'zning akkomodatsiya mexanizmida 
m uhim ahamiyat kasb etishini GG elm gols ko ‘rsatib berdi. Gavhar kapsulaga 
o 'ra lg a n , bu kap su la chetlari esa kipriksim on tana (corpus ciliare)ga 
yopishuvchi Sinn boylam ining tolalariga o ‘tadi. Sinn boylam lari ham isha 
tarang turadi va ularning tarangliligi gavham i qisib yassilaydi. K.ipriksimon 
tanada silliq muskul tolalari bo'lib, bu tolalar qisqarganda Sinn boylamlari 
silqillab qoladi, natijada gavham i kam roq qisadi. S hundan m a ’lum ki, 
kipriksimon muskullar akkomodatsion muskullardir. Ularni harakatlantiruvchi 
nervning parasim patik tolalari idora etadi. K o 'z g a atropin tom izilganda bu 
m uskulga q o 'z g 'a lish o 'tm ay qoladi, natijada k o 'z yaqindagi narsalam i 
ko'rishga m oslasha olmaydi. A ksincha, parasim patom im etik m oddalar- 
pilakarpin va ezerin kabilar muskulning qisqarishini chaqiradi. Yoshlaming 
normal k o 'zi uchun ravshan k o'rish uzoq nuqtasi cheksizdir. U lar uzoqdagi 
n a rsa la rn i a k k o m o d a ts iy a g a z o 'r b e rm a sd a n k o 'ra v e r a d i. R a v sh an
ko'rishning eng yaqin nuqtasi k o 'zd an 10 sm m asofada bo'ladi. 10 sm dan 
yaqinroq turgan narsalam i 20 yashar odam hatto kipriksim on muskulni 
maksimal qisqartirganda ham ravshan k o 'ra olmaydi.