O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

S en so r tizim larn in g o 'za r o a loqasi.
S en so r tiz im la rn in g о zaro 
aloqasi spinal, retikulyar, talam ik va p o 'stlo q darajasida yuzaga chiqadi. 
Ayniqsa signallar integratsiyasi retikulyar form atsiyada ro 'y beradi. Bosh 
m iya p o 's tlo g 'id a oliy tartibli signallar integratsiyasi am alga oshiriladi. 
P o 'stlo q neyronlarini k o 'p la b nospesifik va sensor tizim lar bilan bo Igan 
aloqasi h ar xil kom binatsiyalangan signallarga ja v o b bera olish imkonini
408

---

tu g ‘diradi. A yniqsa bu x ususiyat m iya katta yarim sharlari assotsiativ 
b o iim id a g i nerv h u jayralarida yaqqol nam oyon b o ‘ladi. U lar yuqori 
plastiklik xossasiga ega b o ‘lib, bu narsa doim o yangi obrazlam i tanishida 
yordam beradi.
B osh m iy a p o 's tlo g 'id a g i se n so ra ro (k ro ss-m o d a l) o 'z a ro aloqa 
«dunyo karta»-sining shakllanishida m uhim aham iyat kasb etadi.
Sensor tizim ning xususiy fizio lo g iya si
К о ‘ruv tizim i (analizatori).
K o 'ru v sensor tizim i boshqa analizatorlar 
orasida m uhim aham iyat kasb etadi. C hunki bu tizim m iyaga tashqi 
m uhitdan tushgan a x b o ro tlam in g 90% ini yetkazadi. 
К о ‘risk -
k o 'p
b o 'g 'in li ja ra y o n b o 'lib , k o 'ru v obrazining shakllanishi va aks ettirilgan 
n u r la r n i t o ' r p a r d a g a a n iq p r o y e k s iy a la s h d a n b o s h la n a d i v a 
analizato m in g p o 'stlo q m arkazida k o 'ru v doirasida qanday jism borligi 
to 'g 'ris id a xulosa chiqarish bilan tugaydi.
К о ‘zning optik tizim i tuzilishi va funksiyasi.
K o 'z olm asi sharsim on 
shaklga ega b o 'lib , chap va o 'n g , past va tepada harakat qiluvchi jism lam i 
k o'rish uchun k o'zni turli tom onlarga harakatlanishini ta ’minlaydi. K o'zga 
kiradigan y o ru g 'lik nurlari to 'r pardaga tushishdan oldin n ur sindiruvchi 
bir necha y uzalar - shox parda, g avhar va shishasim on tananing oldingi 
va orqa yuzalaridan o 'ta d i. N u rlam in g bosib o 'tg a n y o 'li shox parda, 
gavhar va shishasim on tan a yuzasining nur siridirish k o 'rsa tk ic h larig a 
va egrilik radiusiga b o g 'liq . K o 'z o ptik tizim ining nur sindiruvchi kuchi 
d io ptriyalar bilan ifodalanadi. (D ) B ir d ioptriya (D )-fokus m asofasi 100 
sm b o 'lg a n linzaning nur sindiruvchi kuchidir. N ur sindiruvchi kuch 
oshganda fokus m asofasi kam ayadi. F okus m asofasi 50 sm b o 'lg an d a 
linzaning nur sindiruvchi kuchi 2 D ga, fokus m asofasi 25 sm b o 'lg an d a 
nur sindiruvchi kuch 4 D ga teng va hokazo.
K o 'z n in g optik tizim ida shox parda, gavhar va shishasim on tananing 
oldingi va orqa yuzasi har qaysi num i turlicha sindfradi. A gar bu nur 
sinishlarining barchasi e ’tib o rg a olinsa, k o 'z n in g optik tizim ini talqin 
q ilish ju d a m u ra k k a b la s h ib k e ta d i. S h u n i e ’tib o rg a o lib m a sa la n i 
soddalashtirish uchun nurlar k o 'z n in g optik tizim idan o 'tis h ja ra y o n id a 
b ir m arta sinadi, deb faraz qilinadi. K o 'z n in g optik tizim i narsalam in g
k ichraygan va teskari aniq tasvirini t o 'r pardada hosil qiladi. U zoqdagi 
n arsa larg a q ara lg an d a k o 'z o p tik tiz im in in g nu r sin d irish kuchi 59 
dioptriya atrofida, yaqindagi narsalarga qaralganda 70,5 dioptriyaga teng 
b o 'lad i. B uning sababi shuki, uzoqdagi narsalardan kelayotgan nurlar 
k o 'z g a parallel tushadi va ulam i t o 'r pardaga fokuslash uchun kuchli 
sindirish zaruriyati b o 'lm a y d i. Yaqin m asofadagi jism d an k o 'z g a tarqoq
409

---

nurlartushadi. Ularni to ‘r pardaga fokuslash uchun kuchli sindirish kerak. 
B u narsaga gavharning qabariqligini o shirish y o ‘li bilan erishiladi.