O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Sen sor tizim ning g o rizo n ta l bo ‘y ic h a shakllan ish ida re sep to rla r
va 
neyronlar
orasidagi b o g 'lan ish shu qavatlar ichida yuz beradi.
S en sor tizim ning a so siy vazifalari.
S ensor tizim q uyidagi asosiy 
v a z ifala r yoki o p eratsiy alarn i am alg a oshiradi. 1) sig n a lla rn i topish 
(aniqlash) 2) signallarni bir-biridan ajratish, 3) signallarni o 'tk a z ish va 
o 'zg a rtirish , 4) m a ’lum otlarni k odga solish, 5) sig n allam in g u yoki bu 
xossalarini detektorlash, 6) obrazni topish.
S ig n a lla rn i to p is h .-
B u h o d is a m a x su s h u ja y r a - r e s e p to r la rd a
rD yobga chiqadi. Bu hujayralar fizik va kim yoviy shakldagi ta ’sirotlam i 
nerv im pulslarigaaylantiradi.
R e s e p t o r la r n in g s in f la n is h i.
A m a l iy o td a r e s e p t o r l a r n i n g
psixofiziologik sinflanishi m uhim aham iyatga ega b o 'lib , ta ’sirotlarga 
nisbatan sezish xarakteriga k o 'ra : insonlarda k o 'ru v eshituv, hid biluv, 
ta ’m biluv reseptorlari, term o-proprio- v estibuloreseptorlar va o g 'riq
reseptorlari tafovut e tila d i..
R eseptorlar ichki va tashqi rese p to rlar deb ataluvchi ikkita katta 
guruhga ham b o 'lin a d i. Ichki reseptorlar (interoreseptorlar) va tashqi 
(ek straresep to rlar).ln teraresep to rlarg a vestib u lo -v a p ro p rioreseptorlar 
(tayanch-harakat apparatini reseptorlari) ham m a visseroreseptorlar (ichki 
organlar holatidan signal beruvchi) reseptorlar kiradi. Ekstrareseptorlarga 
esa eshituv, k o 'ru v , hid biluv, t a ’m biluv reseptorlari kiradi.
R e septorlarning tashqi m uhit bilan aloqasining x ara k terig a k o 'ra
d ista n t, t a ’sirlo v c h i m an b ad an a x b o ro tn i m a ’lum m a so fa d a n qabul 
q ilin a d i. ( K o 'r u v , e s h itu v v a h id b ilu v ) v a k o n ta k t, r e s e p to r la r
ta'sirlo v ch in i bevosita ta ’sirida q o 'z g 'a la d i (tam biluv, taktil).
T a ’s irlo v c h ila rn in g ta b ia tig a k o 'ra : rese p to rla r: fo to re se p to rla r, 
m exanoreseptorlar va boshqalarga b o 'lin a d i.
B archa reseptorlar birlam chi - sezuvchi va ikkilam chi - sezuvchi 
reseptorlarga bo'linadi. Birlamchi sezuvchi reseptorlarga hid biluv, taktil va 
proprioreseptorlar kiradi. U lam ing o 'zig a xos tom oni shundan iboratki, 
ta’sirlovchi energiya nerv impulsga sensor tizimning birinchi neyronida yuzaga 
chiqadi. Ikkilamchi sezuvchi reseptorlarga ta’m biluv, kuruv, eshituv, vestibulyar 
apparat kiradi. Ularda ta’sirlovchi bilan birinchi neyron o'rtasida maxsus reseptor 
hujayrasi bo'lib, impulslar generatsiya qilmaydi. Shunday qilib, birinchi neyron 
bevosita qo'zg'alm asdan balki reseptor hujayrasi orqali qo'zg'aladi.