O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Yurakning endokrin vazifasi.
B o' lm achalar m iotsitlarida (asosan o 'n g
b o 'lm a -c h a ) g ran u ly a r h u ja y ra la r b o 'lib , 
n atriyu retik gorm on
yoki 
a trio p ep tid
deb nom lanadigan m oddalar sintez qilinadi.
G o rm o n la r sintezi; b o 'lm a c h a la rg a k o 'p qon to 'p la n g a n d a (ular 
ch o'zilganda), aortada bosim tu rg 'u n ko'tarilganda, qonda natriy m iqdori 
o rtganda, adashgan va sim patik nerv faollashganda, qonda vazopressin 
ortganda kuchayadi. N atriyuretik gorm on ta ’siri xilm a xil. U ning ta ’sirida 
bu y rak lard an N a + (90 m arta) v a CF (50 m a rtag ac h ajn i ek sk resiy asi 
kuchayadi, bir vaqtning o 'zid a ularni nefron kanalchalarida reabsorbsiyasi 
pasayadi. Renin va aldosteron sekresiyasini, angiotenzin II ning faolligini 
pasaytiradi. N atriyuretik gorm on m ayda q on-tom irlar silliq m uskullarini 
b o 'sh a sh tira d i, shu y o 'l bilan arterial bosim tushadi. Ichakalar silliq 
m uskullarini bo 'sh ash tirad i.
Q on-tom irlar tizimi.
Yurak qon tom ir tizim ining fun ksion al sinflanishi.
Yurak qon-tom ir 
sistem asini funksional sinflashni bosim lar farqiga qarab bo'lingan. 
Yuqori
bosim li
va 
p a st bosim li
sohalar. Yuqori bosim li sohalarga: chap qorincha, 
yirik arteriyalar, o'rta va kichik diametrli arteriyalar, arteriolalar. Past bosimli 
sohalarga - qolgan q ism lar (k apillyarlardan to chap b o 'lm a ch ag a ch a ) 
kiradi.
284

---

qonning umumii miqdondan % hajmda
A
6 2 - r a s m
. Q o n - t o m i r l a m
i n g h a r x i l q i s m i d a g i g e m o d i n a m
i k k o ' r s a t k i c h l a r .
A-qonning taqsimlanishi; B- qon-tomirlar bo'ylab qon bosimini o'zgarish
sxemasi (Folkov bo'yicha. 1967 y). 0-1 -yurak - «nasos»; 1-2 - aorta va
virik arterivalar; 2-3 — arteriola va kapillvarlar; 3-4 — prekapillvar
sflnkterlar; 4-5 - kapillvarlar; 5-6 - kapillyarlardan so nggi tomirlar;
6-7 - venula va venalar
Shved fiziologi B .Folkov ketm a-ket ulangan qism lam i quyidagicha 
sintlaydi.
1. Y urak-nasos vazifasini bajarib, qonni tom irlarga ritm ik ravishda 
haydab beradi. B osim sistolada 120 mm sm ust, d iastolada esa 0 ga teng 
bo'ladi.
2. Elastik tipdagi tom irlar- katta qon aylanish doirasida aorta va yirik 
arte riy ala r, kich ik qon ay lan ish d o irasid a о pka arte riy asi va uning 
tarm oqlari kiradi. K om pressor kam era ham deb ataladi. Bu tom irlar elastik
285

---

to la la rd a n ta sh k il to p g a n b o ‘lib , q o n -to m irla rd a q o n n in g u z lu k siz
h a ra k a tin i, h a m d a d ia s to la v a q tid a b o sim n i p a s a y ib k e tm a s lig in i 
ta ’m inlaydi. B u q ism la rd a bosim 120/80 g a teng.
3. Yuqori qarshilikka eg a to m irlar