O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

S e z g ila r n in g s h a k lla n is h id a ta la m u sn in g ish tir o k i.
T a la m u s 
se zg ila rn in g kelib ch iq ish id a q atn ash a d i, ch u n k i u tu rli rese p to rla r 
ta ’sirlanganda kelib chiquvchi im pulslarni katta yarim sharlar p o 'stlo g 'ig a
o 'tk a z is h d a n ta s h q a ri, o lin g a n a x b o ro t ta la m u s y a d ro la rid a q ay ta 
ishlanadi, shuning natijasida sezgilar xarakteri o 'zg a ra d i.
K o 'p g in a tadqiqotchilar (G.Ged va b oshqalar)ning fikricha, talam us 
o g 'riq sezuvch an lik n in g oliy m arkazidir. Bu fikr quyidagi dalillarga 
asoslanadi. O dam dagi n ey roxirurgiya operatsiy arid a bosh m iy a katta 
yarim sharlar p o 's tlo g 'in in g turli q ism lariga b evosita ta ’sir etilsa, o g 'riq
h issi ju d a k a m d a n -k a m p a y d o b o 'la d i. T a ’sir e tu v c h i e le k tro d la r 
ta la m u sg a q o 'y ilg a n d a esa, ro 'y -ro s t o g 'riq rea k siy alari va nohush 
sezgilar r o 'y beradi. S hunga k o 'ra talam usning b a ’zi b ir kasalliklarida 
a z o b li o g 'r iq se z g ila ri p a y d o b o 'lis h in i n e v ro p a to lo g -k lin its is tla r 
q adim d ay o q p ayqashgan. S alg in a t a ’sir-terig a teg ish , ignani salgina 
bosish, tovush yoki y o ru g 'lik t a ’siri b unday b em orlarda eng o g 'ir o g 'riq
tu tis h ig a sa b ab b o 'la d i. B a ’z a n esa ta la m u s z a ra rla n g a n d a o g 'riq
sezgilarini idrok etish buziladi, an alg eziy a holati r o 'y beradi, bunda 
o g 'ritu v c h i ta ’sirlar o g 'riq sezg ilarin i y u zag a chiq arm ay d i. N ih o y at 
organizm ning odatda o g 'rik hissi bilan davom etadigan tipik reaksiyalarini 
h a y v o n la r u stid a g i ta jr ib a d a k a tta y a rim sh a rla r p o 's t l o g 'i n i olib 
ta shlagandan keyin (talam ik hayvonlarda) y uzaga chiqarish m um kin.
M iya o 'za n in in g retikulyar form atsiyasi o g 'riq reaksiyalarining kelib 
chiqishida m uhim aham iyat kasb etishi so 'n g g i vaqtdagi tadqiqotlarda 
aniqlandi. B a’zi narkotik m oddalar, m asalan,, barbituratlam i kiritish y o 'li 
bilan retik u ly ar form atsiya ishdan chiqarilganda va shu tariqa bosh m iya 
yarim sh a rla r p o 's tlo g 'ig a re tik u ly a r fo rm a tsiy a n in g k o 'ta rilu v c h i, 
faollashtiruvchi ta ’siri to 'x ta tib q o 'y ilg a n d a o g 'riq reaksiyalari susayadi.
A m m o k e ltir ilg a n f a k tla r n in g h a m m a s i o g 'r i q s e z g ila r in in g
shakllanishida katta yarim sharlar p o 's tlo g 'in in g ishtirok etishini to 'la
inkor etolm aydi. M iya p o 's tlo g 'in in g aham iyati shu bilan isbot etiladiki, 
o g 'ritu v c h i ta ’sirlarda sensor sohalarda y uzaga chiqarilgan p otensiallar 
qaydqilinadi, binobarin o g 'riq reseptorlaridan m iya p o 'stlo g 'ig a im pulslar 
yetib boradi. O g 'riq sezgilari ishontirish y o 'li bilan susaytirilishi m um kin 
( tu g 'r u q n i o g 'r iq s iz l a n tir is h d a sh u fa k td a n fo y d a la n ila d i) . M iya
138

---

p o 's tlo g 'in ig sensor zonalari za rarlanganda o g 'ritu v ch i t a ’sir berilgan 
jo y n i aniq bilib b o'lm ay d i.