О. Рамазонов, О. Юсупбеков тупрокшунослик ва дехкончилик олий ÿtçye юртлари учун дарслик



Download 7,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/139
Sana24.02.2022
Hajmi7,93 Mb.
#246302
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   139
Bog'liq
tuproqshunoslikvadehqonchilik (2)

Геолого-геоморфологик шароитлар. 
Ер тузиш ишла- 
рининг плани ва лойихасини асослашда ландшафт ре- 
льефи, геологик тузилиши, туртламчи ёткизиклар гео- 
морфологик ва морфометрик хариталар тахлил кили- 
нади. Туртламчи ёткизиклар (аллювиал, кул ёткизик- 
лари), уларнинг литологик (механик) таркиби (кум, 
лой) харитаси мухим амалий ахамиятга эга. Ер тузиш- 
нинг лойихасини тузишдан олдин утказиладиган куза- 
тув вактида ер сатхининг гипсометрик ва геоморфоло- 
гик хариталари урганилади. Улар асосида рельеф тузи- 
лиш ининг хусусиятлари аникланади.
Гидрогеологик шароитлар. 
Туртламчи ёткизикларда 
жойлашган ер ости сувларининг манбалари, чукурли- 
ги, окими ва шурланиш даражаси рельефнинг мор- 
фологик типларига боглик булиб, худуднинг мелиора- 
тив холатини белгилайди. Ш уни назарда тутиб лойиха- 
нинг асосий курсаткичларини хисоблаш ва аниклаш да 
худуднинг гидрогеологик хариталари чукур урганилади 
(ер ости ва артизан сувларининг чукурлиги, шурланиш 
даражаси, катламдаги сув захиралари, уларнинг кимё- 
вий ва бактериологик таркиби).
Худуднинг сув мувозанати (баланси). 
Ер тузиш иш- 
лари плани ва лойихаларини асослашда мазкур май- 
донга йил ва куп йиллар давом ида келадиган сув, ёгин- 
гарчилик ва умумий бугланишга сарфланадиган сув 
микдори, дарё хавзалари мисолида тахлил килиниш и
27


ЛАНДШАФТШУНОСЛИК
ва инобатга олиниш и зарур. Ундан таш кари, дарёлар 
узанидаги сув сатхи, окими, кимёвий таркиби, музлаш 
ва муз кучиш тартиби урганилади.
Ицлим шароити. 
К,ишлок хужалигида ишлаб чика- 
риш билан узвий боглик булган метериологик жараён- 
лар, яъни иссик, даврнинг узун-кискалиги, ёгингарчи- 
лик ва унинг йил давомида таксимланиши, шамол эро- 
зияси, кургокчилик ва бошкалар мазкур худудда жой- 
лашган «Гидрометхизмат» ташкилот маълумотлари буйи- 
ча аникланади.
Тупрок ва геоботаник холатни урганиш худуднинг 
тупрок-мелиоратив шароитлари, асосий тупрок, типла- 
ри, уларнинг м айдони, унумдорлик даражаси, эрозияга 
учраганлик, ш урланиш , боткокланиш даражаси ва бош- 
ка курсаткичлар асосида аникланади. Тупрокнинг ме- 
лиоратив холати урганилганда унумдорлик даражасига 
салбий таъсир курсатувчи табиий ва антропоген омил- 
лар, уларнинг содир булиш сабаблари урганилади, ол- 
дини олиш чоралари лойихада асосланади.
Ер тузиш иш ларини лойихалашда якин ва узок ке- 
лажакда 
узлаш тирилиш и мумкин булган майдонлар, 
уларни киш лок хужалигида фойдаланиш учун амалга 
оширилиши зарур булган мелиоратив тадбирлар, ер- 
ларни бошка максадлар учун ажратиш (сув омборлари, 
саноат таш килотлари, шахарлар) каби тадбирлар акс 
эггирилади. Худуднинг геоботаник шароитлари урга­
нилганда мазкур майдонлардаги усимлик дунёси ёри- 
тилган хариталардаги маълумотлар тахлил килинади. 
Табиий яйловлар, пичанзорлар ва улардан фойдала­
ниш имкониятлари (майдони, олиниши мумкин булган 
озука микдори ва х к.) инобатга олинади. Ёввойи усим- 
ликлар таркиби, калинлиги ва улардан техник ёки дори- 
дармон сифатида фойдаланиш имкониятлари, куп йил- 
лик дарахтлар (бутазорлар, урмонлар) таркиби, улар 
ландшафтнинг сув мувозонати, иклим шароити, сани­
тария холатига таъсири тахлил килинади ва инобатга 
олинади.
Умуман, инсон н и н г табиатга ёки уни ташкил этув-
28


ЛАНДШАФТНИНГ ХИЛМА-ХИЛЛИГИНИ ИНОБАТГА ОЛИШ
чи айрим ландшафтларга таъсири асосан каттик, мод- 
даларни механик (куч ёрдамида) бир жойдан и кки н чи
жойга кучириш, сув, иссиклик тартибини узгартириш , 
биологик мувозонатни бузиш, кимёвий модцалар оким и 
ва йуналишини узгартиришдан иборат. Буларга ёнилги 
ёциш, кон казиш ишлари, табиий ва антропоген омил- 
лар таьсирида эрозия ва кайта шурланиш жараёнлари, 
сунъий сугориш натижасида содир буладиган узгариш- 
лар, тропосфера (атмосферанинг пастки кисм и), био­
ценоз ва бошкаларнинг узгариш и киради. Ер юзасида- 
ги ландшафтларнинг табиий захираларидан самарали 
фойдаланиш асосида инсон ва атроф-мухит орасидаги 
мунособатлар натижасида вужудга келадиган ёки кели- 
ши мумкин булган жараёнлар ва бошкаларни инобатга 
олиш ва башорат килиш ётади. Шуларни назарда тут- 
ган холда ер тузиш иш ларининг таркиби ва м еъёрини 
белгилашда мазкур регионал ландшафтнинг экологик 
ж щ атдан башорати ишлаб чикилади.
Киш лок хужалигини таш кил этиш, ривож лантириш
учун ер тузиш ишлари, плани, лойщ асини албатта та­
биий захиралардан самарали фойдаланиш га хи зм ат 
киладиган даражада таш кил этиш зарур. Табиий захи- 
ралар ландшафтларининг барча компонентлари, тарки ­
би ва микдорий курсаткичлари ишлаб чикариш жараё- 
нида узгариши инобатга олиниш и керак. Акс холда 
антропоген омиллар таъсирида регионал ёки м интака- 
вий локал (айрим) худудларда салбий узгаришлар со­
дир булади.
Ер тузиш ва ердан фойдаланиш иш ларини режа- 
лаштириш ва лойихалашда мазкур худуднинг табиий 
ландш афта, унинг асосий компонентларига мос кела­
диган антропоген ва технологик жараёнлар таркиби ва 
меъёри танланиши зарур. Ш ундай килинганда ланд- 
шафтларда самарадор иш лаб чикаришни таш кил этиш
билан бир каторда, табиий мувозанат макбул даражада 
саклаб турилади, унинг айрим турлари мунтазам 
ра- 
вишда кайта тикланади. Сунгги йилларда Ер шарида- 
ги табиий ландшафтларга антропоген омиллар таъси-
29


ЛАНДШАФТШУНОСЛИК
рининг кучайганлиги, аксарият куп минтакаларда та- 
биий мувозанатнинг бузилганлиги ва у билан боглик, 
булган экологомелиоратив шароитларнинг (айникса 
Орол денгизи хавзасида) ёмонлашганлиги сабабли тех­
н и к иктисодий асосланаётган план, лойихалар «нис- 
батан чекланган» меъёрда амалга оширилиши зарур. 
Чунки, табиий захиралар Ер юзида истикомат килувчи 
инсоният ва уларнинг барча авлодлари учун хизмат 
килиниш и керак.
Саволлар:

Download 7,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish