O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

MuhyiHo`qandiy (1835-1911
).O`zbek adabiyoti taraqqiyotiga katta hissa qo`shgan 
iste`dodli shoirlardan Hoji Muhiddin Ho`qandiydir. «Muhiy» taxallusi bilan elga tanilgan 
shoir 1835 yilda Hirotda tug`ilgan. U dastlab Qandahorda va so`ng Buxoroda o`qigan. Otasi 
vafotidan so`ng` 70-ytllarning o`rtalaridaAndijonga kelgan, keyin Qo`qon xoni Nasriddinbek 
huzurida xizmatda bo`ladi. 
Muhyi mashhur o`zbek shoirlaridan Muqimiy, Furqat, Zavqiy bilan zamondosh va bir 
adabiy muhitning vakillari edilar. Muhyi o`zbek va fors-tojik tillarida baravar ijod qilgan 
bo`lib, uning forsiy va turkiy devonlari bir kitobda 1330 yil xijriy (melodiy 1911 yil) 
Toshkentda bosilgan. Muhyi 1911 yili Andijonda vafot etgan.
Muhyining hayoti haqida A.P.Qayumovning «Qo`qon tarixi vaadabiyoti», «Qo`qon 
adabiy muhiti» asarlaridagina ma`lumotlar mavjud. Muhyi she`riyatini o`rganishga akademik 
G’afur G’ulom bir necha maqola bag`ishlagan. 
Lekin Muhyi ijodini o`rganishda yaqin o`tmishda biryoqlamaliklarga yo`l qo`yildi. 
Adabiyot tarixini o`rganishga sinfiylik printsipini zo`rma-zo`raki yopishtirib, Muhyi 
«boylarning` savdogarlarning` mulkdorlarning shoiri» deb e`lon qilinadi. Doim kamsitiladi, 
yaxshi o`rganilmaydi.Vaholanki, Muhyi ham boylarcha hayot kechirmagan. U bir umr Miyon 
Qayyum hazrat xonaqohida musofirlikda yashab, hatto bir boshini ikkita qila olmay o`tib 
ketgan, butun ongli hayotini ijod vaadabiyotga bag`ishlagandi. 

---

243 
Muhyi asarlarini o`rganish shuni ko`rsatadiki, u shubhasiz, G’.G’ulom aytganidek 
«taqdir qiladigan darajada talantli shoir» bo`lgan, ishqiy va ijtimoiy mavzularda go`zal asarlar 
yozgan. Hajviy she`rlari esa Muqimiy hajviyotlaridan qolishmaydigan asarlar bo`lgan.
Bu fikrning to`g`riligiga Muhyining mashhur firibgar Viktor haqidagi «Bektur» radifi 
bilan yozgan, Muqimiyning shu radifdagi hajviy she`rlariga to`la hamohang bo`lgan va 
quyidagi band bilan boshlangan hajviya-muhammasini o`qib, to`la ishonsa bo`ladi: 
Ro`siyahlar ichinda bir nobakor Bektur, 
Bir guli dev siyrati qadi manor Bektur. 
Shakli misoli pista, og`zi chu g`or Bektur, 
Farg`ona ichra tokim tutti qaror Bektur. 
Topti rivoj behad ham e`tibor Bektur.