O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

 qushbegi
yoki 
amiri shikor 
lavozimi ma’suliyatli hisoblangan. Amiri 
shikorning vazifasi xon va sultonlarning ovlarini uyushtirib turish bo’lgan. Ov qilinadigan 
joy atrofidagi qishloqlar aholisi o’z ot-ulovi, qurol-aslahasi bilan kelib xon va sultonlarning 
ov o’tkazishlarida ularga yordam berish, ular qo’nib qolganlarida qo’noq hamda oziq-ovqat 

---

70 
bilan ta’minlash ishlari ham qushbegining vazifasi hisoblangan. Manba tili bilan aytganda, 
“turli ovchi qushlar, tozi itlar va boshqalar” ni tayyorlash ham amiri shikorning zimmasida 
bo’lgan.
Davlat dargohidagi xavfsilikni ta’minlash, ichki tartib qoidalar, keldi-ketdidan 
xabardorlik 
eshikog’aboshi
lavozimidagi shahs zimmasida bo’lgan. Ushbu mansab chap 
eshikog’aboshi, o’ng eshikog’aboshi, eshikog’aboshi kabi lavozimlarga taqsilanib, bu xizmat 
vakillari urush paytlarida oliy hukmdorning eng muhim harbiy topshiriqlarini ham bajarib 
borganlar. 
Dorug’alar
. Dorug’alar xon va sultonlar tomonidan ayrim shahar va viloyatlarga 
tayinlangan hokimlardir. Ularning zimmasiga xazinaga kelib tushishi lozim bo’lgan soliqlarni 
to’plash va boshqa bir qator ma’muriy vazifalar (aholini ro’yxatga olish, xon qo’shini uchun 
lashkar to’plash va hakazo) ham yuklatilgan. 
Shuni alohada ta’kidlash lozimki, davlat lavozimlariga asosan qushchi va uyg’ur 
qabilalarining namoyandalaridan tayinlangan. Bundan bu qabilalarning Buxoro xonligida 
nufuzi balandligini ko’rish mumkin. 
Shayboniylar davlati boshqaruvida harbiy-ma’muriy amaldorlardan tashqari, 
ulamolar, 
shayxlar 
va
xojalar
ning ham mavqei katta bo’lgan. Eng kuchli hukmdorlar ham ulamolar 
bilan hisoblashishga majbur bo’lganlar. XVI asrning boshlarida Shayboniyxon yirik din 
peshvolarning davlat ishlariga siyosiy ta’sirini anchagina pasaytirishga muvaffaq bo’lgan va 
diniy hamda dunyoviy hokimiyatni o’z qo’l ostida birlashtirgan edi. Oradan ko’p o’tmasdan 
Buxoro xonliligining siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotida, ayniqsa Buxoro 
shahrida yirik din peshvolarining ta’siri yana kuchayadi. Bu davrda ayniqsa, Buxoro 
yaqinidagi Jo’ybor qishlog’idan chiqqan xojalarning mavqei juda oshib ketadi. 
XVI asrning o’rtalaridan boshlab Jo’ybor shayxlari oliy hukmdor taqdirini hal qilish 
darajasidagi mavqega ko’tariladilar. Qishloqlarda katta-katta yerlarga, shaharlarda esa yirik 
ko’chmas mulklarga ega bo’lgan shayxlar yirik zodagonlar va amaldorlarga ham o’z ta’sirini 
o’tkazganlar. Manbalarga ko’ra, zabardast shayboniylar hukmdorlaridan biri bo’lgan 
Abdullaxon II ham avval Xoja Islom, keyin esa Xoja Sa’dlarning siyosiy va xo’jalik 
faoliyatini qo’llab-quvvatlashga majbur bo’lgan. 
Shayx-ul-islom
ham jo’ybor shayxlari 
xonadonidan saylangan. Din peshvolari orasida shayx ul-islom, sadr, qozi kalon, mufti kabi 
diniy mansablarning mavqei ancha yuqori bo’lgan. Davlatning ijtimoiy-siyosiy hayotida 
ruhoniylarning o’rni yuqori bo’lgan. Shayboniyxon 1509 yil qozoq xonlariga qarshi yurish 
oldidan davlat kengashi chaqirib, egasi tashlab ketgan yer-suvni devon ixtiyoriga olish 
masalasini o’rtaga tashlagan. Shunda bir guruh ruhoniylar, Samarqand viloyati qozisi 
mavlono Abdug’affor va Ruzbehon xonga e’tiroz bildirib, faqat egasi qidirib topilmagan 
taqdirdagina, ya’ni o’lgan bo’lsa, bunday mulkni devon ixtiyoriga olish to’g’ri bo’lishini 
aytganlarida, majlis ishtirokchilari xonning taklifini emas, balki ruhoniy ulamolarning 
taklifini qabul qilgan. 
