O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

ko`nchi, etikchi, bo`zchi, bo`yoqchi, juvozchi 
va boshqa kasb egalari faoliyat 
ko`rsatishgan. Boshqa hunarmandlar o`z hamqishloqlari buyurtmalarini bajarib berishar va 
xizmatlari uchun natura tarzida, mahsulot yoki pul bilan haq olishardi. Ularning ayrimlari 
bevosita mahalliy bozorda mehnat qilishardi. 
Kaspiyorti temiryo`li qurilishi va 1887-yil oxirlarida Amudaryo flotiliyasi ta’sis 
etilishi Xivaning Rossiyaga qaramligini kuchaytirdi. Ilgari savdo-sotiq asosan karvon 
yo`llari orqali olib borilgan bo`lsa, endilikda yuklarning katta qismi temiryo’1 orqali va 
kemalar bilan Amudaryoning yuqori oqimi bo`ylab tashiladigan bo`ldi. Rossiya sanoat 
tovarlarining raqobati bo`yoqchilar soni keskin kamayib ketishiga, mahalliy 
korxonalarning mis va cho`yandan yasalgan buyumlariga talab pasayishiga, mahalliy 
matolar, iplar, kulolchilik va misdan yasalgan buyumlarining ba’zi turlari ishlab 
chiqarilishi kamayishiga olib keldi. 
Iqtisodiyot sohasidagi davlat siyosati ham hunarmandchilik ishlab chiqarishi rivojiga 
katta ziyon yetkazdi. Xonlik va mahalliy hokimiyat hunarmandlarni turli xil pulli va 
natural soliqlarga tortdilar. Har bir hunar ustaxonasi egasi xonlik amaldorlariga sovg`a 
taqdim etishi, daromadlariga mos kelmaydigan soliqlarni to`lashi lozim edi. Natijada, 
hunarmandlar ishlab chiqarishni ko`paytirishga yoki texnologiyasini takomillashtirishga 
qodir bo`lmay qolar edi. 
Hunarmandchilikda o`rta asrlardagi sex birlashmalari saqlanib qolaverdi. Sex 
birlashmalariga hunarmandlar kasblariga ko`ra uyushgan edilar. Unga 
usta, xalfa 
va 
shogird 
kirar edi. Kredit berib turgan boy sexga rahbarlik qilar edi. Hunarmandlar ishlab 
topgan pullarining anchagina qismini avliyolar va ma’naviy ustozlar sharafiga xayr-
ehsonga berishar, xazinaga ko`pdan-ko`p soliqlar to`lashardi. Xalfa va shogirdlarning 
ahvoli og`ir edi. Ularning ish kuni chegaralanmagan edi. Xalfa bo`nak (avans)ni uning 
evaziga ishlab berish majburiyati bilan olar va avansning hammasini to`lamagunga qadar 
keta olmas edi. Shogird 8 yoshida sexga ishga kirar va 8—10 yil davomida haq olmasdan 
mehnat qilar edi, raqobatdan cho`chigan ayrim ustalar esa ularning mustaqil ishlashiga 
yo’l qo`yishmasdi. 
Iqtisodiyot sohasidagi davlat siyosati ham hunarmandchilik ishlab chiqarishi rivojiga 
katta ziyon yetkazdi. Xonlik va mahalliy hokimiyat hunarmandlarni turli xil pulli va 
natural soliqlarga tortdilar. Har bir hunar ustaxonasi egasi xonlik amaldorlariga sovg`a 
taqdim etishi, daromadlariga mos kelmaydigan soliqlarni to`lashi lozim edi. Shu sababdan 
hunarmandlar ishlab chiqarishni ko`paytirishga yoki texnologiyasini takomillashtirishga 
qodir bo`lmay qolar edi.