O qo‘shmurodov, B. Shukuriddinov

Marganetsli cho‘kindi jinslar

Bunday jinslar temirli jinslarga qaraganda kamroq tarqalgan bo‘lsada, ular muhim ahamiyatga ega. Marganets kolloid eritma holida ko‘chib yuradi va temir birikmalariga nisbatan chuqurroq joylarda cho‘kadi. Marganets jinslari va ma’dani hosil bo‘lishida mikroorganizmlar (bakteriyalar) ishtirok etishi ham mumkin.

Marganets ma’danlari qora pirolyuzit va marganetsning boshqa oksid birikmalari holida hamda pushti rodoxrozit holida uchraydi.

Fosforitlar

«Fosforitlar» deb fosfor kislotasining kaltsiyli tuzlariga boy (P₂O₅ – 12–40 %) bo‘lgan turli cho‘kindi jinslar (qumtosh, gil, mergel)ga aytiladi

Rangi kul rangdan qoragacha. Fosforitlarni ohaktosh, qumtosh va kremenlarga o‘xshash qatlam shaklida va konkretsiyali xillari uchraydi.

Fosforitlarning hosil bo‘lish to‘g‘risida turlicha nazariyalar bor. Rus olimlari A.D.Arxangelskiy va Ya.V.Samoylov fosforitlarning hosil bo‘lishining «biolit» nazariyasini ishlab chiqqanlar. Bunga ko‘ra dengizda iqlim sharoitining keskin o‘zgarishidan hayvonot dunyosi halok bo‘lib, suv ostiga cho‘kib, dengizlar tubida fosforning fosforitlar holida yig‘imini beradi. A.V.Kazakov esa fosforitlarning kimyoviy yo‘l bilan hosil bo‘lish nazariyasini olg‘a surgan va buni hozir ko‘pchilik olimlar tan oladi. Ma’lumki, dengiz suvida ko‘p miqdorda erigan fosfatlar bor. P₂O₅ ning eng ko‘p miqdori 500 m chuqurlikda to‘planadi. Bularni dengizda suzib yuruvchi hayvonlar o‘zida to‘playdi. Ular halok bo‘lganda dengizning chuqur joylariga cho‘kadi. Qirg‘oq tomon yo‘nalgan oqimlar sayoz joylarga etganda undagi CO₂ bosimi pasayib ketib kaltsiy karbonati va kaltsiy fosfati xosil bo‘ladi. Kazakov nazariyasiga ko‘ra dengiz suvidan fosforitning cho‘kishi 50 m dan 150 m chuqurlikkacha bo‘lgan shelf zonasida sodir bo‘ladi.

Fosforitlardan mineral o‘g‘it uchun xomashyo sifatida foydalaniladi.