O qo‘shmurodov, B. Shukuriddinov

Xrizokolla – CuSiO₃ · nH₂O.

Tarkibi o‘zgaruvchan; singoniyasi aniq emas; ko‘pincha tiniq kolloiddan iborat. Sirti oqiq, tuproqsimon uyumlar hosil qiladi. U havo rang, ba’zida yashil, ko‘k, qo‘ng‘ir. Qattiqligi – 2; mo‘rt, notekis yuzalar bo‘yicha sinadi. Uning solishtirma og‘irligi – 2, tarkibidagi suv 100 °C dan yuqori darajada qizdirilganda ajraladi. U mis konlarining oksidlanish zonalarida yuzaga keladi, quruq issiq iqlimli joylarda keng tarqalgan. Xrizokollaning malaxit, azurit kalsit va boshqa minerallar o‘rnida psevdomorfozalari uchraydi.

Turmalin – (Na, Ca)(MgAl)₆[B₃Al₃Si₆](O, OH).

Tarkibi o‘zgaruvchan – SiO₂ – 30–44 %, B₂O₃ – 8–12 %, Al₂O₃ – 18–41 %, FeO · Fe₂O₃ – 38 %, MgO – 25 %gacha, Na₂O – 6 %gacha, CaO – 4 %gacha va H₂O – 4 %gacha. Turmalinning magnitga boy xili «dravit», temirga boyi «sherl», litiyli xili «elvanit» deyiladi. Uning singoniyasi trigonal, simmetriya ko‘rinishi ditrigonal-piramidal. Agregatlari nayzasimon, radial shu’la kabi joylashgan, chalkashib yotgan ignachalar yoki tola-tola holida uchraydi. Uning rangi kimyoviy tarkibiga bog‘liq. Odatda yashil, pushti, qizil va qora ranglarda bo‘ladi. Yaltirashi shishadek, qattiqligi 7–7,5; «C» o‘qi bo‘yicha cho‘zinchoq, notekis yuzalar hosil qilib sinadi, solishtirma og‘irligi 2,9– 3,3. Turmalin pegmatitlarda pnevmo-gidrotermal jarayonlarda, ba’zan kristallik slanetslarda, gneyslarda paydo bo‘ladi. U ko‘pincha kvars, topaz minerallar bilan bir paragenetik assotsiatsiyalarda uchraydi. Turmalinning shaffof rangli, tiniq chiroyli xillari zargarlikda bezak buyumlar tayyorlashda ishlatiladi.

Vollastonit – Ca₃[Si₃O₉] yoki CaSiO₃, nomi kimyogar V.Vollaston (1766–1828) sharafiga qo‘yilgan. Tarkibi CaO – 48,3 %, SiO₂ – 57,7 %, ba’zan FeO – 9 %gacha borligi aniqlangan. U triklin singoniyali, kristall qiyofasi-tabletkasimon, ko‘pincha «B» o‘qi bo‘yicha cho‘ziq kristallar hosil qiladi. Agregatlari varaqsimon, radial shu’lasimon yoki nayzasimon, ba’zan to‘rdek to‘qilib ketgan tolalardan iborat. U kul rang, oq, goho qizg‘ish, shishadek yaltiraydi. Ulanish tekisligi yuzalari sadafdek tovlanib turadi. Qattiqligi – 4,5–5; solishtirma og‘irligi – 2,7–2,9 atrofida. Vollastonit-kontakt-metasomatik jarayonlarda (skarnlarda) yuzaga kelib granatlar, diopsid, gedenbergit, vezuvian, sheelit va sulfit minerallari bilan birga uchraydi.

Rodonit – (Mn, Ca)SiO₃. nomi grekcha «rodon»-pushti so‘zidan olingan. Tarkibida: MnO – 46,0–30,0 %, CaO – 4–6,5 %, ba’zan FeO – 2–12 % bo‘ladi. Triklin singoniyali, simmetriya ko‘rinishi pinakoidal, ko‘pincha uchraydigan kristallari tabletkasimon izometrik, goho prizmatik yoki yaxlit zich massalar holida uchraydi. Rodonitning rangi o‘ziga xos pushti-kul rang; shishadek yaltiraydi, ulanish tekisligida yuzasi sadafdek tovlanadi; qattiqligi – 5–5,5; solishtirma og‘irligi – 3,4–3,7. U past haroratda paydo bo‘lib, rodoxrozit, bustamit, boshqa marganets minerallari va sulfidlar bilan birga topiladi. Faqat rodonitdan tashkil topgan minerallar bezak buyumlari tayyorlashda ishlatiladi.