|
Qishloq xo‘jalik korxonalarining kunlik mehnatga haq to‘lash tarif
stavkalari (2003y.)
|
Toifalar
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
Traktorchi-mashinistlar:
Mahsulotlar uchun hisoblanadigan baholar:
I guruh 496-04 545-80 600-71 660-34 723-37 789-38
II guruh (Qoraqalpog‘iston
I guruh 462-83 509-26 560-49 616-13 674-94 736-53
II guruh (Qoraqalpog‘iston Respublikasi)
Chorvachilikda hamda qo‘l kuchi bilan bajariladigan ishlarda:
Mahsulotlar uchun hisoblanadigan baholar Mahsulot olguncha avans hisobida
563-76 620-32 682-72 750-49 822-13 897-15
461-53 507-83 558-93 614-40 673-05 734-47
431-34 474-61 522-36 574-21 629-02 686-42
Chorvachilikda hamda qo‘l kuchi bilan bajariladigan ishlarda mahsulot olguncha avans hisoblanganda kunlik tarif stavkalar ishchilar uchun belgilangan toifalar bo‘yicha stavka miqdorini 25,4 kunga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi, boshqa turdagi ishlarda kunlik tarif stavkalarini aniqlashda, bu miqdor tarmoq koeffitsiyentlariga ko‘paytirish yo‘li bilan hisoblanadi.
Masalan: 2003-yil 1-maydan V-toifali traktorchi – mashinistlar mahsulot uchun o‘nlik tarif stavka miqdori viloyatlarda 15977: 25104x1,15 t 723-37 so‘m, Qoraqalpog‘iston Respublikasida 15977 : 25104x1,402k 881-89 so‘mni tashkil etadi.
Fermer xo‘jaligida mehnat resurslaridan samarali foydalanishda, avvalo, ishchining unumsiz ishlashiga yo‘l qo‘ymaslik, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, ish va ijtimoiy sharoitlarni yaxshilash, ish haqini o‘z vaqtida ta’minlash, moddiy va ma’naviy qiziquvchanligini oshirish va har bir ishlovchini pirovard natijaga bog‘lagan holda fikrini o‘zgartirish, musobaqa va rag‘batlantirishni yaxshi yo‘lga qo‘yishdan iborat.
Ish haqi to‘lash ishbay va vaqtbay asosida bo‘lib, ishbay usulida 6 toifali tarif stavkasidan foydalaniladi. Fermer xo‘jaligida faoliyat ko‘rsatayotgan traktorchi-mashinistlarga yuqoridagi tarif stavkasi bo‘yicha ish haqi beriladi. Fermer xo‘jaligi rahbari mehnat haqi fondini yil boshida ekin ekiladigan maydonlarning texnologik kartasi asosida hisoblab, mehnat resurslariga beriladigan ish haqini rejalashtiradi. Fermer ish haqini to‘lash tartibini ishchi bilan kelishilgan holda oylik maoshning hammasini yoki bir qismini hosil yig‘ishtirilgandan so‘ng berishi ham mumkin. Fermer ish haqining foydadan soliq to‘lovlarini chegirib qolingan qismini to‘lab berish majburiyatini oladi. Har bir ishchi bilan mehnat shartnomasi tuzilganda fermer faoliyatiga va mulkiga zarar keltirmaslik hamda xavfsizlik, tijorat sirlarini sotmaslik, har
bir so‘mlik xarajat uchun kurashish ishlari kelishib olinadi.
Mehnat resurslari bozori va mehnat unumdorligi
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasida aholining salmoqli qismi mehnat- ga yaroqli bo‘lib, uning asosiy qismi qishloq xo‘jalik korxonalarida faoliyat ko‘rsatmoqda. Shuning uchun ishchi kuchi qishloq xo‘jaligida juda arzon bo‘lib, mahsulot tannarxi tarkibida ish haqi 35-40 %ni tashkil etadi. Yetish- tirilgan mahsulot hajmi va xaridorlar ham kamayib bormoqda. Shu munosa- bat bilan qishloq xo‘jaligidagi ishchining ishga bo‘lgan munosabati va mod- diy manfaatdorligi keskin kamayib bormoqda. Chunki yetishtirilgan mahsu-
lot, birinchidan, yuqori bahoda sotilishi ta’minlanmay kelgan bo‘lsa, ikk- inchidan, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish pastligi, mehnatga yaroqli ishchilar-ning keskin ortib borishi tufayli, ishchining moddiy qiziquvchanli- gi kamayib, ishsizlar soni oshib ketishiga sabab bo‘lmoqda. Kooperativ shir- kat xo‘jaliklari o‘rnida fermer xo‘jaliklari tashkil qilinishi sababli, qishloq xo‘jaligida ko‘plab mehnat resurslari bo‘shatilib, ishchi o‘rinlar kamayib bor- moqda. Bu yo‘l bilan qishloq aholisini sanoat korxonalarida ishlashga va ushbu sanoatni qishloqqa kiritishga manba yaratilmoqda. Qishloq xo‘jaligidan me- hnat resurslarini ish bilan muntazam ravishda ta’minlash uchun tumanda, viloyat va respublika miqyosida mehnat bozorlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Mehnat bozorining asosiy maqsadi aholini ish bilan ta’minlash bo‘lib, aho- lining malakasi, mutaxassisligi, ma’lumoti va ishbilarmonligiga qarab, uni u yoki bu hududlarda ishga joylashtirishdan iborat. Mehnat bozorlariga har bir ishsiz fuqaro o‘z arizasi bilan murojaat qilib, bo‘sh o‘rinlarga qabul qilinadi. Mehnat bozorini shakllantirish, avvalo, qishloq xo‘jaligi tarmoqlarini bir tekis rovijlantirishdan iboratdir. Mehnat bozori har bir fuqaroning taklifiga aso- san, ish bilan ta’minlaydi.
Fermer xo‘jaligida mehnat unumdorligi bevosita va bilvosita ko‘rsatkichlar
yordamida aniqlanadi.
Mehnat unumdorligi yalpi mahsulotning uni ishlab chiqarish uchun sarflangan ish vaqtiga (kishi-soat) nisbati bilan aniqlanadi. Bu mehnat unumdorligining bevosita ko‘rsatkichi bo‘lib, u quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Mu YaM ;
X
Do'stlaringiz bilan baham: |
