O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

Elektrodinamik (dinamik) tormozlash. Agar AD statori tarmoqdan uzib qo‘yilsa, u holda qoldiq magnitlovchining magnit oqimi rotorda EYK va
4.13- rasm. Asinxron dvigatelni qo‘zg‘atish tokining turli qiymatlarida o‘zgartirib yoki rotor zanjirida turli qo‘shimcha qarshilik kiritib olingan dinamik tormozlashdagi mexanik tavsiflari.
tokni shakllantiradi. Rotordagi bu kichik qiymatga ega bo‘lgan magnit oqim va tok katta elektromagnit moment hosil qila olmaydi. Shuning uchun magnit oqimini sezilarli darajada ko‘paytirish imkonini topish kerak. Buni dinamik tormozlash rejimida mashina statorini o‘zgarmas yoki to‘g‘rilangan tok manbayiga ulash bilan amalga oshirish mumkin. Bundan tashqari dvigatelning o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish sxemasini ham yaratish mumkin. Buning uchun esa stator
177
chulg‘amlariga kondensator ulash lozim bo‘ladi. Natijada asinxron
mashinaning mustaqil qo‘zg‘atish va o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish
yo‘li bilan dinamik tormozlash rejimini olamiz. Mustaqil
qo‘zg‘atishda statorda hamda aylanayotgan rotor chulg‘amlarida
EYK va tok hosil qiladigan o‘zgarmas oqim induksiyalanadi.
Stator chulg‘amlarini o‘zgarmas (to‘g‘rilangan) tok tarmog‘iga
ulash uchun turli ulanish sxemalari qo‘llaniladi, ularning ba’zilari
4.12- rasmda keltirilgan.
Stator chulg‘amini o‘zgarmas tok bilan ta’minlaganda statorga
keltirilgan rotor toki quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

I X
r
x x
I 1
2
2
1 2
2 1
2
1
, 




+ m
n
=
(4.24)
bu yerda: v = w w0-1 = 1-S.
Mashinaning elektromagnit momenti qiymati uning ikkilamchi
zanjiridagi stator toki bilan aniqlanadi, ya’ni

m I r m I x r
r
x x
М
12 1 2 2 1
1 2 2 1 1 2
o 2 1 2
2 1
o 2




m
m
w n
w n
n
= =
(4.25)
Bu tenglamani ekstremumga tadqiq etib, rotorning nisbiy kritik
tezligini aniqlash mumkin, bunda moment ham maksimum qiymatga
erishadi:
178
r x x 1 1
kr 2 2 / , m n = +
(4.26)

m I X
x x
М
2 2
1 1
kr 1
2 o 2
. m
w m+
=
(4.27)
Yuqoridagi (4.25) — (4.27) formulalarga asosan AD mexanik tavsifi
uchun quyidagi ifodani olish mumkin:
M = 2Mkr/(v/vkr + vkr/v). (4.28)
(4.24) — (4.28) formulalarning tahlili va AD dinamik tormozlashni
tavsiflovchi fizik hodisalardan quyidagi xulosalarni chiqarish imkonini
beradi.
1. Dinamik tormozlash rejimida asinxron mashinaning mexanik
tavsifining xususiyatlari dvigatel rejimidagi shunga o‘xshash
tavsiflarning xususiyatlariga o‘xshash bo‘ladi, ya’ni kritik moment
ikkilamchi konturning aktiv qarshiligiga bog‘liq emas, kritik tezlik vkr
esa Skr kabi dvigatel rejimida rў2 ga proporsionaldir.
2. Tok Ii
va parametr xm dvigatel rejimidagi qiymatlardan tubdan farq
qiladi, chunki bu parametrlar stator magnit zanjirining to‘yinishiga
bog‘liq.
3. Dvigatel rejimida mashinaning stator toki rotor sirpanishining
funksiyasi bo‘lib, dinamik tormozlashda esa u o‘zgarmas qiymatga
ega.
4. Natijaviy magnit oqimi rotorning kichik tezliklarida va dinamik
tormozlashda ortib boradi. Chunki bu holda rotor reaksiyasining
179
magnitsizlantirish harakati kamaya boradi, dvigatel rejimida esa u o‘zgarmas bo‘lib qoladi.
4.13- rasmda tavsiflar keltirilgan bo‘lib, ulardan 1 va 2 o‘zgarmas r21 qarshiligida va stator tokining ikki xil I11 < I12 qiymatida, 3 va 4 tavsiflar esa toklarning shu qiymatlarida qarshiliklarning qiymatini o‘zgartirib r22 > r21 olingan. Taqqoslash uchun dvigatel rejimida ishlayotgan mashinaning mexanik tavsifi keltirilgan.
Agar rotor zanjiridagi aktiv qarshilikni o‘zgartirish mumkin bo‘lsa, u holda taxminan moment o‘zgarmas bo‘lib qolgandagi tavsifni yuritma tezligi keng diapazonda o‘zgarganda olish mumkin.
Magnitlovchi konturning reaktiv qarshiligi magnit zanjiri to‘yinmagan holat uchun quyidagi formula orqali aniqlanadi:
xm = U0/I0sin j0, (4.29)
bu yerda: U0, I0 — mashinaning salt yurishdagi faza kuchlanishi va toki.