O o ’ ’ z z b b e e

2. Tijorat banklari tomonidan yirik kreditorlar va bir jamg‘armachiga to‘g‘ri 
keluvchi risklarning tijorat banklari tomonidan rioya qilinishi 
 
Bir qarz oluvchiga va muassisga, bank aksiyadorlariga moliyaviy jihatdan bankning 
qurbi etmaydigan darajada katta miqdorda kreditlar berilishi tijorat banki uchun juda 
risklidir. SHuning uchun "Bir qarz oluvchiga to‘g‘ri keladigan riskning eng katta hajmi" 
me’yori o‘rnatiladi va mazkur me’yor ustidan qattiq nazorat o‘rnatish talab etiladi. 

---

149
Bunda: Kr - bank riskining bir qarz oluvchiga to‘g‘ri keladigan jami summasi 
qo‘shilgan depozitlardan tashqari 75% balansdan tashqari majburiyatlar. 
K - bank sarmoyasi. 
Bu me’yor hukumat kafolati bilan ta’minlangan kreditlarga, jumladan, xalqaro 
qarzlar bo‘yicha takror moliyalanadigan kreditlarga taalluqli emasdir, qolgan kreditlar 
uchun qarz oluvchi majburiyatlarining umumiy summasidan respublika davlat qimmatli 
qog‘ozlarni garovga olib, garov summasini 90% hajmda berilgan qarzlar chegirib 
qolinadi. 
Ushbu me’yorga o‘rnatilgan eng yuqori chegara 0,25 ga teng. 
Bir qarz oluvchiga berilgan kreditlar qo‘shilgan (q) shu qarz oluvchiga nisbatan bergan, 
bank sarmoyasidan 15% ortiq bo‘lgan balansdan tashqari majburiyatlar summasining 
75% jamlangan qarz "katta" kredit hisoblanadi. "Katta" kreditlar tijorat banki Kengashi 
bir ovozdan qabul qilgan qarori asosida beriladi va bu qarzlar boshqaruv tomonidan 
alohida nazorat qilib boriladi. Lekin bank Kengashining bunday kreditlar berish 
to‘g‘risida qaror qabul qilish bilan bog‘liq vakolati Boshqaruvga berilishga ruxsat 
etilmaydi. 
Bundan tashqari shuni ta’kidlash lozimki, bank uchun "katta" toifaga kiradigan va 
bir qarz oluvchiga beriladigan kreditlar summasini shu qarz oluvchining o‘z mablag‘lari 
summasidan oshirmaslik tavsiya etiladi. 
"Katta" kreditlarning hammasiga to‘g‘ri keladigan riskning eng yuqori miqdori 
"katta" kreditlar jami miqdorining o‘z mablag‘lari, ya’ni bank kapitali nisbati bilan 
aniqlanadi. 
Bunda: SK - balansdan tashqari majburiyatlarning 75% bilan hisoblangan "katta" 
kreditlarning jami summasi. 

---

150
K - bank sarmoyasi. 
Mazkur me’yor miqdori balansdan tashqari majburiyatlar bilan hisoblanib berilgan 
"katta" kreditlarning jami miqdori bank kapitalining 5 barobaridan oshmasligi kerak. 
Bir omonatchiga (kreditorga) to‘g‘ri keladigan riskning eng yuqori me’yori olingan 
kredit yoki omonatning eng yuqori miqdori va bitta depozitorning depozit hisobidagi 
qoldiq qiymatini bankning o‘z mablag‘lari miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi. 
Bunda: O - olingan kredit yoki omonatning eng yuqori miqdori va bitta omonatchining 
hisobraqamidagi, joriy raqamidagi va qimmatbaho qog‘ozlar bo‘yicha operatsiyalar 
qoldiqlari. 
K - bank sarmoyasi. 
Qimmatli qog‘ozlar bilan bo‘lgan operatsiyalarda o‘z mablag‘idan foydalanish 
ko‘rsatkichi bankning oldi - sotdi uchun xarid qilgan nodavlat qimmatbaho qog‘ozlari 
miqdorini o‘z mablag‘lariga nisbati bilan belgilanadi. 
Bunda: S - oldi - sotdi maqsadida qimmatbaho qog‘ozlarni sotib olishga yo‘naltirilgan 
bankning o‘z mablag‘lari. 
AK - aksioner kapitali. 
O‘rnatilgan me’yorning eng yuqori darajasi 0,25 ga teng. 
Bankning investitsiya uchun ishlatilgan o‘z mablag‘lari me’yori jami investitsiya 
miqdorini bank sarmoyasiga nisbati orqali hisoblanadi. 

---

151
Bankning boshqa banklar, korxonalar tashkilotlar ustav fondiga qo‘yadigan jami 
investitsiya summasi miqdorining ulushi bank sarmoyasining 20% dan va Nizom 
fondining 10% dan oshirmaslik uqtirilgan. 
Mazkur me’yor uchun o‘rnatilgan miqdor 0,5 ga teng. 
Bank nazoratining yana bir muhim sohalaridan biri bog‘liq shaxslar bilan bank 
operatsiyalarini o‘tkazish hisoblanadi. 
O‘zbekiston Respublikasi "Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida"gi qonunining 26 - 
moddasiga asosan bankka aloqador bo‘lgan shaxslar bilan bankka bog‘liq bo‘lmagan 
shaxslarga nisbatan qulayroq shartlar asosida bitim tuzishni ta’qiqlaydi va Markaziy 
bankka bunday bitimlar bo‘yicha cheklashlar belgilash yuzasidan vakolatlar berilgan. 
Bankning asosiy aksiyadorlari, uning rahbarlari, xodimlari va ular bilan bog‘liq 
shaxslar bank xizmatlaridan imtiyozli asosda foydalanmasliklari va amaldagi qonunlarga 
rioya qilishlari kerakdir.