О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ring:
1. Katta yarimsharlar qismlari va ularga xos belgilami juftlab yozing: A - katta 
yarimsharlar, В - kulrang moddasi, D - oq moddasi, E - po‘stloqosti yadrolari, F -
qadoq tanasi, H - po‘stlog‘i yuzasi, G - egatchalar; 1 - oq modda ichida joy lash dan 
kulrang moddadan iborat, 2 - bir necha qavat po‘stloqni hosil qiladi, 3 - nerv 
tolalaridan iborat, yarimsharlarni tutashtirib turadi, 4 po‘sttog‘ini zonalarga ajratib 
turadi, 5 - o‘zaro tutashgan chap va o‘ng yarimsharlarga bo‘linadi, 
6
- kulrang 
modda ostida joylashgan, 7 - ilonizi egatdialardan iborat.
2. Katta yarimsharlar zonalari va ular funksiyasini juftlab yozing: A - sezish, В -
harakatlanish, D - assotsiativ; 1 - nerv markazlarini bir-biri bilan bog'lab turadi,
2 - sezish va harakatlanish organlaridan kelgan ta’simi tahlil qilish, 3 - organlaxdan 
kelgan nerv impulslarini qabul qilish.
3. Nerv markazlari va ular joylashgan miya po‘stlog‘i zonalarini juftlab yozing: A -
ko'rish, В - eshitish, D - hid va ta’m bilish, E - teri-muskul sezish, F - diqqat va 
ixtiyoriy harakatlar; 1 
chakka bo‘limi oldingi qismi, 
2 -
chakka, 3 
markaziy 
egatcha orqasi, 4 - markaziy egati oldingi va peshana qismi, 5 - ensa.
135

---

0 ‘ylab javob bering:
Odam bolasini hayvonlar boqib olganligi to‘g‘risida bir qancha ma’lumotlar bor.
Nima uchun kishilar orasiga qaytib kelgan odam gapiiish va tik yurishni o'rgana
olm aydi?
44-§. Nerv sistemasi kasalliklari
va ularning oldini olish
Orqa miya va uning nervlarining zararlanishi. 
Gripp va boshqa ay rim 
yuqumli virus kasalliklari asorati ta’sirida nervlar hamda nerv tugunlari zarar­
lanishi mumkin. Sezuvchi nerv tolalarining zararlanishi 
nevralgiya
deyiladi. Bun- 
da kasallangan nerv sohasida kuchli og‘riq seziladi. Masalan, uchlik nerv shamol- 
laganida yuz, ko‘z va tishlarda og‘riq paydo bo‘ladi. Harakatlantiruvchi nervlarning 
shamollashi 
nevritga
olib keladi. Nevrit kasalligida yuz muskullari harakatsiz, shol 
bo'lib qolishi oqibatida yuzning bir tomoni va og‘izning chakkasi tortilib qoladi.
Ba’zan umurtqa pog'onasi bel va dumg‘aza qismidan chiqadigan nervlarning 
siqilib qolishi sababli 
radikulit
deb ataladigan kasallik shamollash yoki og‘ir yuk 
ko‘tarish oqibatida kelib chiqadi.
Orqa miya harakatlantiruvchi neyronlarini viruslar zaraxlashidan 
poliomiyelii
(bolalar falaji) kelib chiqadi. Bu kasallikda muskullar qisqarish xususiyati ni qis- 
man yoki tamoman yo‘qotishi mumkm, Buning natijasida kasallangan nerv bosh- 
qaradigan organ kamharakat yoki harakatlanmaydigan (shol) boiib, osilib qoladi.