O. M. Yoriyev Buxoro davlat universiteti umumiy kimyo

difenilsulfoksid
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Savol va mashqlar
1. Quyidagi birikmalarning tuzilish formulalarini yozing :
a) 3 - etilbenzolsulfokislota ;
b) natriy 
m
 - brombenzolsulfonat;
d) metal - p - toluolsulfonat (metiltozilat);
e) nitrobenzoldisulfokislota -3.5 ;
f) bariy 
m
 - xlorbenzolsulfonati;
g) 2 - metil - 5 - xlorbenzolsulfamid
2. Quyidagi birikmalarni nomlang :
0
2n
a)
S 0 3H
СНз
S 0
2
C1
H,N
SO,H
b)
HO,S
d)
SO
3
H
SO
3
Ca
OH
e) || 
'| 
f ) H
3
C ^
S 0
2
0C
2
H
5
 
g) 
SO
2
N 
(СНз)г
S 0
2
C1
3. Quyidagi reaksiyalarni oxirigacha yetkazing:
kons. H
2
S0
4
a) 
m
-fenolbenzolsulfokislota - 
mo’l HOSO
2
CI
b) fenol --------------------- *
kons. H
2
S0
4 
d) 
p -
krezol ---------------
1
S0
3
e) 
m
- xlortoluol-------
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4. Benzoldan quyidagi birikmalarni sintez qiling:
a) 
p 
- toluolsulfokislota ; b) 
p 
- xlorbenzolsulfokislota :
d) 2 - meta - 5 - nitrobenzolsulfokislota; e) 
p
-
toluolsulfoxlorid;
f) 3 - brom - 5 - nitrobenzolsulfokislota;
5. Quyidagi sxemalarni tldiring:
konts. H
2
S0
4
H
2
S0
4
)S0
3
2NaOH
a) СбН
6
--------------►
A --------------►
B ----------►
 D
konts.H
2
S0
4
HN0
3
KOH 
KCN 
2 HOH
b) C
6
H5OH ------------►
 
A ------ ►
B ------ ►
D ------ ------------►F
orto - izomer 
H
2
S0
4
 
HOH 
H+
CH
2
=CH
2
 
H
2
S0
4
 
Вг
2
d) 
СбНб---------- ►
A ------------►
B -------- ►
 D
H* 
рага-izomer 
ҒеВг
3
H
2
S0
4
CH
3
CI 
2 KMn0
4
H 0S 0
2
C1
g) СбН
5
-С Н
3
----------►
 A ----------►
B ------------- ►
D ------------- ►
E
рага- 
A1C1
3
izomer
6
.Quyidagi 
birikmalarni oson sulfolanish tartibida
joylashtiring:
a) etilbenzol; 
b) xlorbenzol; 
d) benzol; 
e) 
m-
benzoldisulfokislota;
7. Kimyoviy aylanishlarni amalga oshiring:
a) benzol------ ►
p-toluolsulfokislotaning monoxloramidi
b) benzol ------ ►
benzolsulfodixloramid СбН
5
- SO
2
- NCI
2
d) /
7
-xlomitrobenzol------
>2-
gidroksidi-3.5-dinitrobenzolsulfokislota
e) benzolsulfokislota------ ►
m
- krezol
8
. Quyidagi reaksiyalami oxirigacha yetkazing:
100
° c
a) xlorbenzol + 100% li H
2
S0
4
----------►
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

60
 ° с
b) 
р-
nitrotoluol + 
2 0
% li oleum---------
80-100° C
d) nitrobenzol + 60 
%
li oleum --------------- ►
ЕГ
e) 2.4 - dimetilbenzolsulfokislota + оЧа qizigan suv bug’i --------►
9. 
Sulfolash reaksiyalari aromatik qatorda boradigan
boshqa elektrofil almashinish reaksiyalaridan qanday
farq qiladi?
10. Xlorsulfon kislota bilan reaksiyaga kirishganida
C
7
H
8
S 0 2CI ni, sulfat kislota ishtirokida suv bug’i bilan
haydaganda C
7
H
8
 ni, KOH bilan 300-350°C gacha
qizdirilganda esa para-gidroksitoluoini hosil qiladigan
C
7
H
8
0 3S tarkibli moddaning tuzilishini aniqlang. Tegishli
reaksiyalar tenglamalarini yozing.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

VIII. F E N O L L A R
Fenollaming sinflanishi va nomlanishi. Bir atomli
fenollarning olinish usullari, fizikaviy xossalari, spektral
tavsifi ,kimyoviy xossalari (kislotalik xossalari, oddiy
va murakkab efirlarining olinishi, elektrofil almashinish
reaksiyalari,gidroksil guruhining nukleofil almashinishi,
gidrogenlash, oksidlash va boshqa reaksiyalari,barqaror
aroksil reaksiyalar),muhim vakillari.
Ikki va uch atomli fenollar. Xinonlar. Savol va
mashqlar.
Molekulasida aromatik yadro bilan bevosita bog‘langan bir
yoki bir necha gidroksil guruhi bor organik birikmalarga fenol-
lar deyiladi. Gidroksil guruhining soniga qarab fenollar bir-,
ikki-, uch- va ko‘p atomli bladi.
Fenollarning trivial nomlari ko‘p ishlatiladi. Sistematik no-
menklaturada fenollarning nomi tegishli arenlar nomi va - ol
qshimchasidan hosil qilinadi. Raqamlash gidroksil guruhi bi-
lan boglangan uglerod atomidan boshlanadi. Ba‘zan gidroksil
guruhining borligi gidroksi-(oksi) old qo‘shimchasi bilan belgi-
lanadi:
Nomlanishi
СН
3
OH
СН
3
fenol 
p -  krezol
(gidroksibenzol) (p- metilfenol,
4 - metilfenol)
OH
pirokatexin 
CH (CH
3)2
(benzendiol -
1,2
;) 
timol
1
,
2
- digidroksi - 
(2
 - izopropil -
benzol ) 
5 - metilfenol)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

н о
^
о н
floroglyutsin
(benzentriol - 1,3,5; 
1,3,5 - trigidroksi - 
benzol)
(naftol - 1)
xlorgidroxinon 
(2 - xlor - 1,4 - digid - 
roksibenzol)
Bir atomli fenollar 
Olinish usullari
Fenol va uning gomologlari toshko‘mir smolasidan, shu-
ningdek, sintetik usullar bilan olinadi. Fenollarni sintez qilish-
da aromatik yadrodagi sulfoguruh, galogenlar, aminoguruh,