O L iy V a o r t a m a X s u s t a L im V a z ir L ig I namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

DARS JARAYONIDA YANGI PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH
T ay an ch so ‘z v a ib o ra la r: 
konseptual yondashuv, shaxsga y o 'n a ltirilg a n
t a ’lim, tizim liyo n d a sh u v, fa o liy a tg a y o ‘n altirilgan yon dash u v, dialogikyon dash u v,
o'qitish usullari, o 'q itish tex n ik a si, ham korlikdagi t a ’lim.
Y angi 
pedagogik 
texnologiya 
tu rla ri. 
“M atem atik
tasavvurlarni 
shakllantirish nazariy asi v a m eto d ik asi” kursini o 'q itis h y u q o rid a t a ’k idlangan 
ta ’lim te x n o lo g iy a la rig a asoslanishi v a quyidagi konseptual y o n d ash u v larg a 
asoslanishi 
кегак:
S h ax sg a y o 'n a ltirilg a n ta ’lim. B u ta ’lim o 'z m o h iy atig a k o 'ra ta ’lim ja ra y o n i 
b arch a ish tiro k ch ilarin in g to 'la q o n li rivojlanishlarini k o 'z d a tutadi. Bu e sa t a ’lim ni 
Io y ih alash tirilay o tg an d a, albatta, m a ’lum bir t a ’lim oluv ch in in g shaxsini em as, 
avvalo, k e lg u sid a g i m u tax assislik faoliyati bilan b o g 'liq o 'q is h m aqsadlaridan 
kelib ch iq q an h o ld a yo n d ash ilish n i n azard a tutadi.
T izim li y o n d a sh u v . T a ’lim texnologiyasi tizim n in g barch a belgilarini o 'z id a
m u jassam e tm o g 'i lozim : ja ry o n n in g m antiqiyligi, u n in g barcha b o 'g 'in la rin i 
o 'z a ro b o g 'la n g a n lig i, y axlitligi.
F a o liy a tg a
y o 'n a ltirilg a n
y o n d a sh u v . 
Shaxsning ja ray o n li 
sifatlarini 
sh ak llan tirish g a, t a ’lim o lu v ch in in g faoliyatni faollashtirish va intensivlashtirish, 
o 'q u v ja r y o n id a u n in g barch a qobiliyati v a im koniyatlari, tash abbuskorligini 
o ch ish g a y o 'n a ltirilg a n t a ’lim ni ifodalaydi.
D ia lo g ik y o n d a s h u v . Bu y ondashuv o 'q u v jaray o n i ishtirokchilarning 
p six o lo g ik b irlig i v a o 'z a ro m unosabatlarini yaratish zaruriyatini bildiradi. U ning 
n atijasid a sh a x s n in g o 'z - o 'z in i faollashtirishi va o 'z -o 'z in i k o 'rsa ta olishi kabi 
ijodiy fao liy ati k u ch ay ad i.
F lam k o rlik d ag i t a ’lim ni tashkil e tish . D em okratliiik, tenglik, ta ’lim beruvchi 
va ta ’lim o lu v c h i o 'rta sid a g i subektiv m unosabatlarda ham korlikni, m aqsad va 
faoliyat m azm u n in i sh ak llan tirish d a va erishilgan natijalarni baholashda birgalikda
ishlashni jo riy e tish g a e 'tib o rn i qaratish zarurligini bildiradi.
158

---

M uam m oli ta ’lim . T a ’lim m azm unini m uam m oli tarzda taqdim qilish orqali 
ta 'lim oluvchi faolligini oshirish usullaridan biri. B unda m uam m o va uni hal etish 
usullari, dialektik m ushohadani shakllantirish va rivojlantirish, am aliy faoliyatga 
ularni ijodiy tarzda qoT lashning m ustaqil ijodiy faoliyati ta ’m inlanadi.
A xborotni taqdim qilishning zam onaviv vositalari va usullarini q o 'llash -
yangi ko m p y u ter va axborot texnologiyalarini o ‘quv jaray o n ig a qo'llash. 
K eltirilgan kontseptual y o ‘riqlarga asoslangan holda, “M atem atik tasavvurlarni 
sh akllantirish nazariyasi va m etodikasi” kursining m aqsad v a vazifasi, tarkibiy 
tuzilishi va t a ’lim jaray o n id a tutgan o 'rn i, o 'q u v axborotining m azm uni va 
h ajm id an kelib chiqib, m a ’lum sharoit v a o ‘quv rejasida belgilangan vaqtda 
o ‘qitish, 
kom m unikatsiya, 
axborot 
va 
ularni 
birgalikdagi 
boshqarishni 
kafo latlay d ig an usullar va vositalar tanlovi am alga oshiriladi.
0 ‘q itish usu llari va texnikasi. M a ’ruza (kirish, m avzuga oid, vizuallash), 
m uam m oviy usul, keys-stadi, pinbord, paradokslar va loyihalar usullari, am aliy 
ishlash usuli, o ‘qitishni tashkil etish shakllari: dialog, polilog, m uloqot ham korligi 
va o ‘zaro o 'rg a n ish g a asolangan frontal, ja m o a v a guruh. 
0
‘qitish vositalari 
o ‘qitishning a n ’anaviy shakllari (darslik, m a ’ruza m atni) bilan bir qatorda 
k o m p y u ter va axborot texnologiyalarini o ‘z ichiga oladi.
K o m m unikatsiya usullari sifatida quyidagilar qayd etiladi: tinglovchilar 
bilan operativ teskari aloqaga asoslangan bevosita o ‘zaro m unosabatlar. Teskari 
a lo q a usullari va vositalari: kuzatish, b lits-so 'ro v , oraliq, jo riy va yakunlovchi 
n azo rat natijalarini tahlili asosida o 'q itish diagnostikasi. B oshqarish usullari va 
vositalari: o 'q u v m ash g ‘uloti bosqichlarini belgilab beruvchi texnologik karta 
k o 'rin ish id ag i o 'q u v m ash g ‘ulotlarini rejalashtirish, q o 'y ilg an m aqsadga erishishda 
o ‘qituvchi 
va 
tinglovchining 
birgalikdagi 
harakati, 
nafaqat 
auditoriya 
m a sh g 'u lo tlari, 
balki 
auditoriyadan 
tashqari 
m ustaqil 
ishlarning nazorati. 
M o nitoring va baholash: o 'q u v m a sh g 'u lo tid a ham butun kurs davom ida ham 
o 'q itish n in g natijalarini rejali tarzda kuzatib borish. K urs oxirida test topshiriqlari 
y o rd am id a tinglovchilarning biiim lari baholanadi. M aktabgacha ta 'lim yosh 
av lo d g a ta'lim -tarb iy a berishning poydevori hisoblanadi. Shu bois. biz pedagogik

---

texnologiyalarning - zam o n a v iy o 'z b e k m odelini m ak tab g ach a ta ’Iim da o 'q itish
m etodikasi m isolida a m aliy o tg a q o 'lla sh n i rejalashtirdik.
M odul - p ed ag o g ik texnologiyani tashkil qiluvchi tark ib iy bo'Jaklarni 
ifodalovchi tushuncha. B u tarkibiy b o 'la k la r, y a 'n i m o d u llar eng kichik 
m o dullardan h am d a u larn in g turli m iqdordagi to 'p lam larid an iborat b o 'la d i. B u n d a 
eng k ich ik tarkibiy b o 'la k n i en g k ich ik m odul, boshqalarini e sa o 'z ic h ig a q an ch a 
shunday m odulni o lish ig a q arab o 'r ta v a k atta m odullar deb atadik. M odulli 
o 'q itis h tex n o lo g iy asi, m ajm u ali yo n d ash u v n i ifodalaydi. M ajm u alar n azariy asig a 
asoslangan m odulli o 'q itis h te x n o lo g iy asi o 'z xu su siy atlarig a eg a b o 'lib , ta 'lim
sohasida m eh n at q ilayotgan h a r b ir xo d im n in g ijodiy faoliyatiga, d u n y o q arash ig a 
sam arali ta ’sirini k o 'rsa ta d i. C hunki m ajm ualar nazariyasi ilm iy jih a td a n to 'l a
asoslangan did ak tik tam oyil v a q o n u n -q o id alarg a tayanadi.
N az o ra t savollari:
1. Y angi pedagogik texnologiya turlarini ayting?
2 .M atem atik tasav v u rla rn i shakllantirish m etodikasini o 'q itis h d a qaysi 
usu llard an faoydalanishni ta v siy a etasiz?
T o p sh iriq la r: 
M atem atik
tasavvurlarni 
sh akllantirish 
m etodikasini 
o 'q itish d a foy d alan ilad ig an m eto d va usullarni "Ikki qism li k u n d a lik ’'m etodi 
aso sid a yoriting.
A d abiyotlar:
1. “И лк кдд ам ” д а в л а т укув дастури. Т узувчилар: Г р о ш ева И .В ., 
Е встаф ева Л .Г ., М ах,м удова Д .Т ., ва бош калар. Т ош кент, 2018 йил.
2. H asan b o y ev a.O .U . v a boshqalar. M aktabgacha taMim pedagogikasi. -Т .: 
Ilm ziyo, 2006.
160

---

G LOSSA R IY
A lgebra - 1) m atem atikaning m iqdorlar ustida bajariladigan aniallarining 
um um iy qonunlari haqidagi o 'q u v fani; 2) «H ozirgi zam on algebrasining olasi» 
A l-X orazm iy nom i bilan b o g 'liq tushuncha. O lim ning «A l-Jabr val-m uqobala» 
risolasi keyinchalik Y ev ro p ad a «A lgebra» deb ataladigan b o 'ld i.
A lgoritm - k o 'rsa tilg a n m aqsadga erishish yoki qo'yilgan topshiriq 
(m asala) ni yech ish g a qaratilgan v a z if a(am al ) lar ketm a-ketligini baj arish 
borasida ijrochiga tushunarli va aniq k o 'rsa tm a la r berish.
A m aliy ish la r m etodi - o 'zlashtirilgan bilim larni am aliyotda qo'llash 
k o 'n ik m alarin i shakllantiruvcbi usuJ.
A qliy ta rb iy a - shaxsga tabiat v a jam iy at taraqqiyoti to 'g 'risid a g i bilim larni 
berish, uning aqliy (bilish) qobiliyati, tafakkuri va dunyoqarashini shakllantirishga 
y o 'n a ltirilg a n pedag o g ik ja ra y o n ; ijtim oiy tarbiyaning m uhim tarkibiy qismi.
A b stra k tla sh - m avhum lashtirish orqali nazariy um um lashm alar hosil 
qilishdan iborat ta ’lim m etodi.
A rifm e tik a -o 'q u v c h ila rg a m atem atik son lam ing oddiy xossalarini ham da 
ular u stid a bajariladigan am allarni o 'rg atad ig an o 'q u v fani.
B a k a la v ria t - m utaxassisliklar y o 'n alish i b o 'y ich a fundam ental va amaliy 
bilim beradigan, ta ’lim olish m uddati kainida to 'r t yil davom etadigan tayanch oliy 
ta ’lim.
B a sh o ratlash - b o 'la ja k darsni tashkil qilishining turli variantlarini 
baholash v a ulardan qabul qilingan m ezonlarga m uvofiq eng m a ’qulini tanlab 
olish.
B aho - ta ’lim oluvch ilarg a ularning ta ’lim olishi, bilim larni o'zlash tirish g a 
nisbatan ijodiy y ondashishini rag 'b atlan tirish m aqsadida ta ’sir k o 'rsatish vositasi.
“ B u m e ra n g ” texnologiyasi - o 'q u v ch in i m ash g 'u lo t v a m ashg'ulotdan 
tashqari jara y o n la rd a turli o ' q uv adabiyotlari, m uam m oli tajriba bajarish m azm uni 
bilan tanishtirish, fikrni erkin bayon etish ham d a m uayyan tajribani bajarish 
d avom ida uni baholashga qaratilgan texnologiya.
161

---

B ilim -
shaxsning o n g id a tu shuncnaiar. sxem alar, m a 'lu m o b razlar 
k o 'rin is h id a aks etuvchi borliq haqidagi Vizimlashtirilgan ilm iv m a 'lu m o lla r 
m ajm ui.
Bilish - obyektiv borliqning inson o n g id a aks etish shakli; ilmiy bilim larni 
o 'z la s h tiris h jaray o n i.
B o sh lan g 'ich t a ’lim - o ‘quvchilarga m urakkab b o ‘lm agan ilm iy bilim larni 
b erish aso sid a u lard a o 'q ish , y o z ish Va h iso b lash g a oid dastlabki bilim , k o 'n ik m a
h a m d a m alak alarn i sh ak llan tirish aso sid a u la rd a shaxsiy g igiyena v a s o g 'lo m
tu rm u sh tarzi elem entlarini hosil qilish bosqichi.
D a stu rla sh tirilg a n
t a ’lim
b e rish
(P ro g ra m m e d
learn in g ) 
-
d a stu rlash tirilg an ta ’lim berish asosini, ta rtib g a keltirilgan topshiriqlarni n am o y o n
q ilu v ch i, o 'rg a tu v i dastur tashkil etadi. U b u tu n o 'q itis h jaray o n in i boshqaradi.
D ra m a la sh tirilg a n m a sa la la r - bu bolalarning kuzatgan, k o 'p in c h a o 'z la ri 
b ev o sita b ajargan harakatlarini aks ettirad ig an jaray o n .
D av lat t a ’lim s ta n d a r d - 1) ta ’lim olish shaklidan q a t’iynazar, b itiruvchilar 
erish ish lari zaru r b o 'lg a n ta ’lim darajasini b elg ilo v ch i asosiy hujjat; 
2
) o 'q u v fani 
b o 'y ic h a ta ’lim ning yak u n iy natijalarini belgilovchi asosiy hujjat; 3) ta ’lim
d astu rlari m azm u n in in g m inim um i, o 'q u v c h ila r tom onidan bajariladigan o 'q u v
ish larin in g m aksim al hajm i, shuningdek, b itiru v ch ilarn in g tayyorgarlik d arajalarig a 
q o 'y ilu v e h i talablar.
D ars - bevosita o 'q itu v c h i rahbarligida m uayyan o 'q u v ch ilar guruhi bilan 
o lib boriladigan t a ’lim ja ra y o n in in g asosiy shakli.
D arslik - m uayyan fan b o 'y ic h a ta ’lim m aqsadi, o 'q u v dasturi va d idaktik 
ta la b la rg a m uvofiq belgilangan ilm iy bilim lar to 'g 'ris id a g i m a ’lum otlarni beruvchi 
m anba.
D id ak tik a ( ta ’lim nazariy asi) - (yunoncha «didaktikos» « o 'rg atu v ch i» , 
«didasko» - « o 'rg a n u v c h i» ) - ta ’lim ning nazariy jih atlari (ta 'lim jaray o n in in g
m o h iy ati, tam oyillari, qonunivatlari. o ’qituvchi va o 'q u v ch i faoliyati m azm uni, 
ta 'lim m aqsadi, shakl, m etod, vositalari. natijasi, ta ’lim jaravonini takom illashtirish 
v o 'Ilari va hokazo m uam m olari) ni o 'rg a n u v c h i fan.
162

---

D id a k tik
o 'y in
- 
o 'rg an ilay o tg an
obyckt, 
hodisa 
va jaravonlarni 
Mimliilashlirisli asosida o 'q u v ch in in g bilishga b o 'lg an qiziqishi va faollik 
il.najasini rag 'b atlan tiru v ch i o 'q u v faoliyati turi.
D y u jin a - bu 12 ta buvum dan tuzilgan uvum .
D is-k o m fo rt-n o q u lay lik .
E sse - bu m uallifning shaxsiy nuqtayi nazarini yozm a ravishda erkin ifoda 
rlish shakli; u qandaydir predm et b o 'y ic h a um um iy yoki dastlabki dunyoqarashni 
o' / ichiga oladi.
E le m en ta r m a tem atik a - m atem atikaga oid b o'lgan bilim larning eng 
soddalashtirilgan qism i.
Jism o n iy ta rb iy a - o 'q u v ch ilard a jism oniy va irodaviy sifatlarni 
shakllantirish, ularni aqliy v a jism o n iy jih a td a n m ehnat ham da V atan m udofaasiga 
tay y o rlash g a y o 'n a ltirilg a n pedagogik jaray o n ; ijtim oiy tarbiya tizim ining m uhim
tarkibiy qism i.
F an ta ziy a - xayol, hayotda inson tom onidan idrok etilm agan tasavvur va 
xay o liy xotiralarning vujudga kelishidan iborat psixik jarayon.
F ao liy at - shaxs tom onidan tabiiy v a ijtim oiy m aqsadga m uvofiq tashkil 
etilu v ch i kundalik, ijtim oiy yoki kasbiy harakatlarning m uayyan shakli, ko'rinishi. 
S uby ek tn in g olam bilan faol o 'z a ro m unosabati.
G eo m e trik shakl - uchburchak, kvadrat, to 'g 'r i to'rtburchak, shar, kub, 
silindr, oval, k o 'p b u rch ak .
In d iv id u a l o‘qitish - o 'q u v ch i shaxsiga alohida yondashgan holda ta ’ lim- 
tarbiya berish.
Innovatsiya 
-
yangidan 
kiritilgan 
tushunchalar, 
tartib-qoidalar, 
tex n o lo g iy alar v a yangiliklar.
In terfao l usul - ta ’lim beruvchi v a ta ’lim oluvchi o'rtasid ag i