|
Nazorat savollari.
1.Ta’lim ining asosiy didaktik tam oyillari nim alardan iborat?
2.M atematik ta ’lim berishda qaysi usullar asosiy o'rin egallaydi?
3.Usulni tanlashga qanady pedagogik talablar qo'yiladi?
Topshiriqlar:
1. M aktabgacha yoshdlagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish
ta ’lim ining asosiy didaktik tam oyillarinini tahlil qiling.
2.
’’Nim a uchun”texnologiyasi asosida mavzuni yoriting va taqdim ot
tayyorlang.
Adabiyotlar:
1.
Hasanboyeva. O.U. va boshqaJar. Maktabgacha ta'lim pedagogikasi. -Т .:
Ilm ziyo, 2006.
2. Бикбаева Н.У., И брагимова З.И., К,осимова Х.И. М актабгача тарбия
ёшидаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантириш. - Т.:
У киту вч и, 1995 й.
3. Jum ayev М. M aktabgacha yoshdagi bolalarda m atem atik tasavvurlarni
shakllantirish metodikasi va nazariyasi. - Т.. 2007.
4. М ихайлова А.. Н осова
Э. Д ..
С толяр А. А.. П олякова М. Н..
4 0
lU'pbi-iH'U Л. М.Теории и технологии математического развития детей
/и н и колы тго возраста. - Издателсгво «Детсво-пресс». Санкт-петербург,
.’ (
1 0
,
4
.
HAYOTINING UCHINCHI VA TO RTIN CH I YILfDA BOLALARDA
MIQDORIY TASAVVURLARNI RIVOJLANTIRISH
Tayanch so‘z va iboralar: maktabgacha t a ’lim, uzluksiz t a ’lim, ko'plik, son,
hisob, kattalik fazo, geometrik shakl, geometrikfigura, induktiv va deduktiv tafakkw,
aqtiy operatsiyalar, о ‘yin fao/iyati, malaka.
K o‘plik, son, hisob, kattalik, fazo, geometrik shakl va figuralar haqidagi
tasavvurlarni shakllantirish.
M aktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarni o'qitish
o ‘ziga xos xususiyatlarga ega. M aktabgacha ta'lim yoshida yechilishi kerak
bo‘lgan vazifalar hal qilinmasa, maktabda o ‘qitish muvaffaqiyatli bo‘lmaydi. Bu
vazifalardan biri aniq bilimlar va tafakkur usullaridan abstrakt bilim va usullarga
o'tishdan iborat. Bu xil o'tish saviyasi, ayniqsa, matematika o ‘qitish uchun
zarurdir. Bunday saviyaning bo'lm asligi yoki yetarli bo‘lmasligi ikki tomonlama
qiyinchilikka olib keladi. Bir tomondan, maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalar
ko‘pincha maktabga mavhum matematik usullarni egallagan holda keladilar,
bularni bartaraf qilish ju d a qiyin bo‘ladi. Ikkinchi tomondan, bolalar maktabda
abstakt bilimlarni egallar ekanlar, ko‘pincha ularning asl mazmunini tushunib
yetm agan holda o ‘zlashtiradilar. Shuning uchun ham aniq shart-sharoitlarda
m atem atik bilimlarning qo‘llanish imkoniyati juda cheklangan boMadi. Shu sababli
m aktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarni o ‘qitishning muhim vazifasi matematik
abstraktlashlar bilan konkret borliq orasidagi bog'lanishni ta'minlavdigan bilim va
harakatlarning
oraliq
savivasini
shakllantirishdan
iborat
bo'lishi
kerak.
Tekshirishlar shuni ko'rsatm oqdaki, maktabgacha yoshdagi bolalarga matematika
o ‘qitishda o ‘tish saviyasi mazmuni quvidagilardan iborat:
Birinchidan, shunday faoliyat va masalalarni o'zlashtirish kerakki. ularda
matematik operatsiyalarni qoMlashning zarurligi bolalarga yaqqol ko’rinib turadi.
41
Bu, bir tomondan, bolaning amaliv faoliyati bilan bevosita bog'liq (tenglashtirish.
taqqoslashga oid) masalalar, ikkinchi tomondan. ularga shunday shartlar
kiritiladiki. bunda m azkur masalalarni matematik vositalardan foydalanm ay turib
(masalan, fazoda ajratib qo'yilgan ikki to ‘plamni amalda tenglashtirish) am alga
oshirish mumkin bo'lm aydi.
Ikkinchidan, m uhitning shunday munosabatlarini ajratish kiradiki, bu
munosabatlarning qo‘Ilanishi bolaga konkret buyumlardan matem atik obyektlarga
o ‘tish (masalan, buyumlarni m a’Ium belgilari bo‘yicha guruhga kiritish va shu
asosda to ‘plam munosabatlarini, qism - butun munosabatlarni hosil qilish) imkonini
beradi.
Tekshirish
natijalari
shuni
ko’rsatadiki,
m atem atik
operatsiyalar
maktabgacha yoshda o ‘zlashtirilgan shunday masalalar va m unosabatlar asosida
k iritilsa v a k a rta ishlansa, m atem atikani egallash samarali bo‘ladi. Masalan:
1. Bir necha o ‘yinchoq ichidan shunga (namunaga) o'xshashini tanlab olish.
Pedagog stol ustiga matryoshkani, qo‘g ‘irchoqni, quyonchani qo'yadi. So‘ngra
«sehrli qopcha» ichidan bitta o'yinchoqni oladi va stol ustiga huddi shunga
o'xshash o'yinchoqni topishni tak lif qiladi.
2. Rangi, o ‘lchami yoki shakli bir xil bo’lgan 2-3 ta predm etlar
(matryoshkalar, kubiklar, shariklar, koptoklar) orasidan huddi shu rang, o ‘lcham,
shakldagi predmetni tanlab oladi. Bola toshpiriqni bajargach, tanlab olgan
o 'y in c h o g in in g nomini va har ikkala o ‘yinchoq uchun umumiy (m ushtarak)
boMgan belgini aytishi kerak.
Agar kichkintoy xato qilsa. pedagog unga savollar beradi: “Bu nim a?", “ Sen
shu
0
‘lchamdagi (rangdagi) kubikni (matryoshkani) oldingm i?”, “Kubiklarni
ustm a-ust qo‘y!”
Pedagog olinishi lozim bo'lgan predmetni ko'rsatishi mumkin:
«M ana bu kubikni olish kerak. Ko'rdingm i, u xuddi mana shu rangda».
Nam unaga o ‘xshash bir necha predmetni topish. «Shu (ko’k) rangdagi
ham m a kubiklarni mana bu quiichaga sol!» Hamma kichkina matryoshkalarni
mana bu qutichaga sol! TarbKuchi ta'lim iy faolivat oxirida: «Sen quiichaga
qanday matryoshkalarni solding?- - savolini beradi.
42
Bolalarga predmetlarni guruhlarga qarab ajratish topshiriladi. Predmetning
quyidagi helgilari aytiladi: predmetning nimaga kerakligi (bu qurilish materiali,
uiulan qurish mumkin; bu mo'yqalam. u bilan rasm solinadi va hokazo). rangi,
o'lcham i.
Pedagog kundalik hayotiy vaziyatni tashkil qiladi yoki undan foydalanadi.
hunda bitta bola yoki bir necha bola predmetlarni tanlab oladi yoki guruhlarga
ajratadi. M asalan: qurishda ishlatilishi mumkin bo'lgan hamma materiallarni
yashikka solish, q o 'g ‘irchoqlarni esa tokchaga terib qo'yish, rasm soladigan barcha
mo"yqalamlarini y ig ‘ib stakanchalarga, lattaehalarni esa qutichaga solish, bitta
setkaga ham m a katta koptoklarni. boshqasiga esa kichkina koptoklarni solib
qo'yish. Oldin bolalar predmetlarni bitta belgisiga qarab, keyinroq esa ikkita
belgisiga qarab tanlab olalilar. («Barcha qizil g ‘ishtchalarni tanlab ol!»).
Hap gal kichkintoylardan biri predmetlar qanday umumiy belgi asosida
guruhga birlashtirilganligini, o'zi nima qilganligi va nima uchun shunday
qilganligini aytish muhimdir. Bunday qilish bolalarni ongli harakat qilishga
o'rgatadi. Bunday mashqlar natijasida bolalar hatto bitta umumiy belgisi boTgan
turli xil predmetlarini ham bir guruhga birlashtirish mumkinligini tushuna
boshlaydilar. Endi ular mazkur guruhga mansub predmetlarning 12 ta umumiy
belgisini ajratib k o ‘rsata oladilar.
M avzuga doir o’yin texnologiyasi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
