O L iy V a o r t a m a X s u s t a L im V a z ir L ig I namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

elementar matematik tasavvurlar, metodik
usullar, rejalashtirish, qaydqilish, matematika mashg'ulotlari.
T u rli m a k ta b g a c h a yoshdagi b o lalarda m a tem atik tush u n ch alarin i 
sh ak llan tirish d a tu z a tish ish larin i olib borish. M aktabgacha ta ’lim yoshidagi 
bolalarda elem entar matem atik tasavvurlarni rivojlantirishni amalga oshirish 
muvaffaqiyati tarbiyachi ixtisosiga, uning kasbga oid tayyorgarligiga bog‘liq. 
Bolalarda elem entar m atem atik tasavvurlarni rivojlantirish masalalarini ishni 
rejalashtirish va tashkil qilishsiz 
hal etibbo'lm aydi. M atem atika ta’limiy 
faoliyatlari ham boshqa predm et ta'lim iy faoliyatlari kabi kalendar rejada 
ko’rsatiladi. B a’zi paytlarda tarbiyachining kalendar rejasidan tashqari, reja 
konspekt ham tuziladi. Qanday paytlarda? Qanday maqsad bilan?
Tarbiyachilar m atem atika mashg'ulotlarni faqat o 'z guruhidagina emas, 
balki boshqa guruhlarda o'tkaziladigan ta’limiy faoliyatlarning ham dastur 
mazmunini bilishlari kerak. Yilning boshida ikkala tarbiyachi ham matematikadan 
ta'lim iy faoliyatlarni rejalashtirishi juda muhim.
I. 
T a ’limiy faoliyatning nomi.
II. 
Dastur mazmuni.
III. Oldindan olib boriladigan ish. Bolalarning bilim darajalarini bilish.
IV. T a’limiy faoliyatlarga tayyorlanish.
V. 
T a'lim iy faoliyatning borishi, metodik usullar, bolalarni bu faoliyatga 
jalb etish, bular ham masi birgalikda yoziladi.
Shuningdek, tarbiyachilarning nutqi bu yerda juda katta ahamiyatga ega. 
Uning nutqi ravon, muloyim, sodda, aniq, qisqa, tushunarli, madaniy nutq 
talablariga to'liq javob beradigan bo'lishi kerak.
Har bir bola bilan ta’limiy faoliyatdan tashqari vaqtlarda ham yakkama- 
yakka ish olib borishi zarur. M atem atika ta'lim iy faoliyatlarida olgan bilimlarini
142

---

boshqa ta'lim iy faoliyatlarda mustahkamlab borishi kerak. MTT dasturi. malakali 
laibiyaehilarga moslab tuzilgan. Ammo dastur bu darslik emas. U bilan ishlashni 
o ’rganish va bilish kerak. Undan keyin shu rejaga qarab 2 haftalik ta'limiy 
liioliyatlar rejasi tuziladi. Lekin shunday narsalarga e ’tibor qilish kerak:
1. Hamm a va ayrim bolalarning bilish darajalariga.
2. D astur vazifalariga.
3. K o'rgazm ali qurollar qancha borligini bilish va qanday materiallarni 
tayyorlash kerakligini e'tiborga olish kerak bo‘ladi. Lekin aniq ta’limiy faoliyat 
rejasini umumiy sxemaga aylantirish, unda faqat metodik usullarni eslatib o'tib. 
ta ’limiy faoliyatning qismlarini ko‘rsatishi noto‘g ‘ri. T a’limiy faoliyat rejasini 
ta ’limiy faoliyat konspektiga o ‘xshatish ham kerak emas.
M a k ta b g a c h a ta rb iy a ta sh k ilo tla rid a m a tem atik a b o ‘yicha ish larn i 
re ja la s h tirish va q ayd qilish. M atematikadan ta’limiy faoliyatlar rejasi aniq 
tuzilishi kerak. M etodika va nazariyani biladigan boshqa tarbiyachi ham bu rejadan 
foydalanib ta ’limiy faoliyat o ‘tkazishi mumkin bo‘lishi kerak.
Ish tajribasida ayrim tarbiyachilar boshqa odam tayyorlagan rejalarni, 
konspektlarni ko‘chirish bilan shug‘ullanadilar. Bu, albatta, unga katta zarar 
keltiradi. Bunday tarbiyachi hech qanday ijodiy ish olib bormaydi va bolani 
tarbiyalashda ju d a katta, vomon xatoga y o ‘l qo'yadi.
1. T a’limiy faoliyatning nomi: Bu qismda uchraydigan xatolar:
ta ’limiy faoliyat nomi o ‘rniga uning raqami yoki didaktik o'yin nomini 
yozib qo‘yadilar, bu noto‘g ‘ri hisoblanadi.
2. Ta'lim iy faoliyat mazmuni:
Bu bandda biz nimalarni o ‘rganish, qanday tushunchalami qanday hajmlarda 
berilishini yozamiz. Undan keyin ishimizga qo'yilgan vazifalarni, maqsadimizni 
yozamiz.
Bundagi xatolar:
a) o ‘z oldiga qo'ygan vazifalarni ifodalashda aniq so‘z topa olmaslik, 
ko ‘pincha tarbiyachilar «o'rganishi» deb yozadilar, bu n oto'g'ri, chunki faqat bir 
ta'lim iy faoliyatda bolani o'rgatib boMmaydi. Shuning uchun boshqa so'zlarni
143

---

ishlatish lozim . Y a ’ni, tan ish tirish . k o 'rsatish , m ustahkam lash, rnashq qilish 
kabilar.
3. K o 'rg azm ali m ateriallar:
Bu qism da m etodik u su lla r yozilm aydi. R ejada ta 'lim iy fao liy atd a kerakli 
k o ‘rgazm ali qurollar, tarq atm a m ateriallar.
4. T a ’lim iy faoliyatning borishi.
B u qism d a ham m eto d ik usu llar yozilm aydi, faqat m a s h g 'u lo t haq id a 
batafsil yoziladi.
T a ’lim iy fao liy atn in g b orishi q ism larga b o 'lin a d i. S h u lam in g ham m asini 
qisqa, an iq va k o 'c h ir m a g a p la rsiz y o z ish kerak.
1. T a ’lim iy faoliyatning nom i: m atem atika.
M aqsad: 
B o lalar 
n u tq id a
" k o 'p ” , 
“b itta-b ittad an ” , 
“ b iro rta 
h a m ” 
so 'z la rin in g q o 'lla n ilish in i shakllantirish v a faollashtirish.
2. T a ’lim iy fao liy at m azm uni:
B olalarni 
ayrim
p red m etlarn i 
guruhdan 
ajratib 
o lish g a 
v a
ayrim
predm etlardan g u ru h tu zish g a o 'rg a tish n i davom ettirish, gu ru h d ag i, barcha 
p red m etlar uchun um um iy b o 'lg a n
1-2
belgini topishga bolalarni o 'rg a tish ; bolalar 
n u tq id a " k o 'p ” , "b itta ” , ''b itta d a n ” , "birorta h am ” s o 'z la m i q o 'lla n ilish in i 
faollashtirish, bir soni g ap d a o t v azifasid a kelganida turlash.
III. K o 'rg a z m a li m aterial:
O 'y in c h o q la r: gu ru h d ag i bolalar soniga teng m iq d o rd a a rch ach a va 
quyoncha.
IV. T a ’lim iy fao liy atn in g borishi:
1 -qism : B olalarni arch ach alarn in g k o 'p lig ig a ja lb qilam an. K eyin e sa bitta 
arch ach a olib b olalardan m en d a n ech ta archacha borligini so 'ra y m a n , ulardan 
ja v o b bergan har b ir bolani bittadan archacha olishga ta k lif etam an va u larning har 
biridan n echta arch ach a olganligini so 'ray m an . H am m alari arch ach alarn i olib 
b o 'lg a n la rid a n s o 'n g stolda bitta ham archacha qolm aganligini ta ’kidlaym an va 
bolalarga 
archachani 
k o 'z d a n
kechirishni 
ta k lif 
qilam an. 
B olalardan
144

---

m vhaehalarning rangini, har birida nechtadan archacha borligini savollar berib 
so 'ra y m a n , s o 'n g um um lashtiram an.
H am m a b o lalard a bittadan archacha borligini stol ustida bitta ham archacha 
q olm aganligini ta ’kidlaym an va bolalarga ham m alari birgalikda birorta ham 
arch ach a q o lm aganligini aytishni ta k lif qilam an. Shundan so 'n g h am m a bolalarga 
b ittadan arch ach an i stol u stig a olib kelib q o 'y ish larin i aytam an va bolalarning har 
biridan n ech ta arch ach a q o 'y g a n lig in i so 'ray m an . Shundan so 'n g archalar k o 'p a y ib
q o lg an lig in i u la rg a tushuntiram an. 
O xirida esa archalar k o 'p lig in i 
aytib 
y akunlaym an.
2 -q ism : B u n d a huddi shunday m ashqni quyonchalar bilan o 'tq a z ib , bolalarni 
gu ru h d ag i p redm etlarning ham m asi uchun um um iy bilishlarni k o 'ra bilishga 
o 'rg a ta m a n . U lard an arch ach a v a quyonchalar rangini so'raym an. U larning 
jav o b la rid a n x u lo sa qilam an.
P ed ag o g ik ishning hisoboti va tahlili.
H ay o t g uruhdagi ta ’lim -tarbiyaviy jaray o n n i analiz qilishni, uning sifat va 
sam aradorligini aniqlashni talab qiladi. T a'lim iy faoliyat aniq bolalar va alohida 
o lin g an har b ir b o la dastur m aterialini qanday egallaganligi (topshiriqlarni h am m a 
uddaladim i, kim uddalay olm adi, sababi nim ada, bu bolalarga tatbiqan 
h arak atlam in g qanday individual dastursini m o ija lla s h , y o ‘q b o 'lg an va orqada 
qolgan b o lalarg a y etish ib olishlarida qanday yordam berish, m ash g 'u lo td a 
b o allarn in g faolligi qanday b o 'lg an lig i) qayd etiladi, bolalar intellektlari, xotiralari, 
id ro k larid a 
qanday 
siljishlar 
tashlanganligi, 
ularning 
yutuqlari 
va 
m u v affaq iy atsizlik lari 
n im alarda 
ifodalanganligi, 
ta ’lim 
tarbiya jarayonini 
o 'stiru v c h i ham d a tarbivalovchi aham iyat kasb etgan-etm aganligi aks ettiriladi.
B olalarning yutuqlari m aksim al darajada obyektiv baholanishi kerak, chunki 
haq iq iy ahvolni tahlil qilishgina m aktabgacha yoshdagi bolalarga bundan keyin 
ta ’lim va tarb iy a berish usullarini aniqlash uchun asos bera oladi. Shuning uchun 
tarbiyachi faqat o 'z in in g taassurotlariga asoslanm asligi, balki bolalar faoliyati 
(rasm , yasalgan narsa, bolalar hikoyalari va shu kabilar)ning natijalaridan 
fovdalanishi lozim . N im alar egailanm aganligi. kim lar tom onidan egallanm aganligi

---

albatta hiso b g a olinishi kerak. M asalan, k ich k in lo y larn in g nutqlarnni o 'stirish va 
u larg a savod o 'rg a tis h m ash g 'u lo tla rid a g i faoliyatlarini tahlil qilish d a bolalarning 
p red m et va h o d isalar h aq id ag i bilim va tasav v u rlarin in g sifati, u larn in g nutqiy 
k o 'n ik m alari, ifoda v o sitalarid an foydalanish, so ‘z y asash , s o ‘zni o 'z g a rtirish
m alakalari, s o ‘zning tovush strukturasini farqlashning riv o jlan g an lig i v a shu 
kabilarga e 'tib o r b erish zarur.
B olaning 
ta ’lim d a 
o rq ad a 
qolish 
sabablari 
an aliz 
q ilin ar 
ekan, 
tarb iy ach ilarn in g ishlarini ku zatish , u larg a bu h o d isalar sabablarini an iq lash larid a 
k o 'm ak lash ish , a lo h id a-alo h id a o 'q itish n i u y u sh tirish d a v a b o lalarg a individual 
yo n d ash ish n i am alg a o sh irish d a foydali m aslahatlar berishi kerak.
U m um iy t a ’lim v a h u n ar m aktabining islohoti m eh n at ta ’lim iga d o ir ishlarni 
y ax sh ilash n i n az a rd a tutadi. Y angi d asturda b olalarning m ehnati birinchi m arta 
bolalar fao liy atin in g m u staq il turi sifatida ikkinchi kichik guru h d an b o shlaboq 
alohida b o ‘lim ga ajratilgan. S h uning uchun h iso b o td a bolalarda m eh n at k o 'n ik m a
v a m alak alari, ja m o a m eh n at m alakalarining riv o jlan ish darajasini q ay d etish 
lozim . B unday analiz tarb iy ach ig a pedag o g ik jara y o n n in g tafsilo tin i k o 'rish , 
ijobiylik va kam ch ilik larn i obyektiv baholash, asosli x u lo salar chiqarish, o 'z
m ehnati m ahsulini k o 'ris h va uning istiqbolini belgilash im k o n in i beradi.
M asalan:
M T T m u d irasi ertalab g u ruhlarning ishga tayyorgarligini tek sh ira turib, bitta 
tarb iy ach id a m atem atik a ta ’lim iy faoliyati u chun ham m a m aterialn m g stol ustida 
turganini k o 'rd i. N a v b atch ilar g eom etrik shakllarni k o n v ertlarg a solayaptilar, 
rangli qalam va d aftarlarn in g b o r-y o 'q lig in i tekshirdilar.
Ikkinchi tarbiyachi o 'z o 'rn id a y o 'q edi, u m eto d ik k abinetda sanash uchun 
o 'y in c h o q la r tan lav o tg an edi, keyin esa guru h d a sanoq zinachasini qidirdi. 
U chinchi tarbiyachi esa ta 'lim iy faoliyat uchun m aterialni tax lay o tg an edi, bolalar 
bu v aq td a o 'y in bilan m a sh g 'u l b o 'ld ilar.
N az o ra t savollari:
1
.Turli 
m aktabgacha 
yoshdagi 
bolalarda 
m atem atik 
tushunchalarini 
shakllantirishda tuzatish ishlarini olib borish qanday am alga o shiriladi?
146

---

2
.M aktabgacha 
ta ’lim 
tashkilotida 
m atem atika 
b o 'y ic h a
ishlarni 
rejalashtirish qanday am alg a oshiriladi?
T o p sh iriq la r: M ak tab g ach a ta ’lim tashkilotida m atem atika b o 'y ich a 
ishlarni rejalashtirishga oid p ed ag o g ik m asalalar tuzing, izohlang
A d abiyotlar:
l.H asan b o y ev a.O .U . v a boshqalar. M aktabgacha ta ’lim pedagogikasi. -Т .: 
Ilm ziyo, 2006.
2. Б и кб аева Н .У ., И б р аги м о в а З .И ., К осим ова Х.И. М актабгача тарбия 
ёш идаги болаларда эл ем ен тар м атем ати к тасаввурларни ш акллантириш . - Т.: 
У китувчи, 1995 й.
3. Ju m ay ev М . M a k ta b g a c h a y o sh d a g i b o lalard a m atem atik tasav v u rla rn i 
sh a k lla n tirish m eto d ik asi v a n a z a riy a si. - Т ., 2007.
4. М и х а й л о в а А ., Н о с о в а Э . Д ., С т о л я р А. А ., П о л я к о в а М . Н ., 
В е р б е н е ц А . М .Т ео р и и и тех н о л о г и и м атем ати ч еско го развития детей 
д о ш ко л ьн о го в озраста. - И з д а т е л с т в о « Д етсв о -п р есс» . С анкт-п етербург ,
2008.
М Т М M U A SSA SA SI M U D IR A SI VA КА ТТА
T A R B IY A C H IN IN G 0 ‘RNI
T ayanch so‘z va ib o ra la r: