O L iy V a o r t a m a X s u s t a L im V a z ir L ig I namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

og 'irlikni о ‘Ichash, suyuq/ikni о ‘Ichash.
Predmetlar o‘lchamini idrok qilish va taqqoslash. 
Bolalarga shartli 
o 'lch o v la rn i o'rgatishdan o ldin o 'lc h o v n in g aniq chiqishiga yordam beradigan 
quyidagi qoidalarni tushuntirish lozim :
1. H ap doim o 'Ic h o v n i eng chekkadan boshlash kerakligi haqida.
2. O 'lc h o v n in g oxirini belgilab qo 'yish kerakligi haqida.
3. Predm etning uzu n lig in i o'lch ash vaqtida o ’ lchov chapdan o 'ng a qarab. eni 
bilan b o 'v in i o 'lch agan vaqt o 'lc h o v yuqoridan pastga qarab olinishi haqida.
4. K eyingi o 'lch o v n i oxirgi beigi qo 'yilgan joydan boshlash kerakligi 
haqida.
5. O 'lchov oluyotgan vaqtda albatta uning sonini sanash kerakligi haqida.

---

BoiaJarn: uzuniikni o ’ .'chashga o ’rgatish vaqtida o ’ichovning soniga qarab. 
ienlachaiarning u zu nligin i o ’ lchash yo ki chiziqchaiurda ramka chizishni la k iiГ 
qilin ad i.
B o lalar rasmdagi predm etlarning o ’ lcham larini olishga qaraganda. tayvor 
predm etlarning o ’ lcham larini olish vaqtida uncha qiynalm aydilar. S huning uchun 
bolalarga to’g ’ ri 
o ’ lcham 
o lishni 
o ’rgatish vaqtid a tayyor predm etlardan 
foydalanish kerak. Shuningdek m a ’ lum sondagi o ’ lchovlar k o 'p b o ’ lm asligi. y a ’ ni
5-6 ta b o ’ lishi kerak.
K u n d a lik hayotda o lib borilgan maxsus m a s h g ’ulotlar davom ida bolalar 
u z u n lik o 'lch a sh n in g turli usullarini o ’rganib oladilar. E n in i o'lchashga o'rgatish 
vaqtid a bolalarga o ’ lchovni predm etning k o 'n d a la n g ig a qarab q o 'y g a n lig in i 
tushuntirishning o 'z i kifoya. Predm etning u z u n lig i va enini o'lchash vaqtida olgan 
k o 'n ik m a la rn i balandlikni o 'lch ash vaqtida q o 'lla y d ila r, shuning uchun bu 
o 'lc h o v n i olishda qiynalm aydilar v a birinchi m a sh g 'ulo td a y o q o 'lch o v n i to 'g 'ri ola 
boshlaydilar.
Tajriba va kuzatishlar shuni ko 'rsatd iki, 6-7 yoshli bolalar uzu n lik n i 
o 'lch a sh n i to 'la egallash qo b iliy atig a egadirlar.
O g 'ir lik o 'lc h a m in i bolalar qanday tushunadiiar? K uzatish v a b olalarning 
ja v o b i shuni ko'rsatadiki, 6-7 yoshli bolalar o g 'irlik n i tarozi orqali o'lch ash 
kerakligin i biladiiar.
X a ltac h a (qop)larda qancha shakar bor degan savolga bolalar « U n i tarozida 
tortish kerak» deb ja v o b beradilar.
B u savolga m aishiy uy tajribasini ifodalovchi javob lar ham beradilar. 
M asalan: «S takan bilan o'lchash kerak». B olalar shu narsalarning o g 'irlig i un ing
toshi ekan ligin i b ilm aydi. Toshlar katta va kichik, o g 'ir va yengil b o 'la d i. A g ar 
bolalarning u z u n lik va o g 'irlik haqidagi b ilim la ri taqqoslansa, ularning o g 'irlik
haq id agi b ilim la ri k o 'p ekaniga ishonch hosil qila m iz . B o lalarn in g suyuqliklar 
s ig 'im i haqidagi bilim lari ju d a past ekanligi aniqlangan. B olalarning ko 'p c h ilig i 
k o 'za d ag i sutni qanday o 'lchashni b ilm ay di. U larni «santim etr» bilan, lineyka 
bilan. gradusnik bilan den ja v o b beradilar. B olalarning javoblari ularning
86

---

•nivm iiiklam i. sochiluvchi jis m la rn i 
o ‘ lchash haqidagi 
biiim lari 
v o 'qiig in i 
ko'rsatadi. Bolalar suyuqliklam i o'lehash qoidalarini. suyuqlikning o ic h a m i 
m m a lig in i bilm aydi. B olalarning hikoyalarida ularning onalari bilan bir litr sut 
olganliklarini aytadilar, lekin ular litr suyuqliklarning o 'lch o v birligi ekanligini 
bilm ay dilar. Turli narsalarni o 'lch a v olishga o'rgatish bolaning aqliy taraqqiyotiga 
katta ta’ sir qiladi. Shuning uchun b o g 'c h a n in g katta tayyorlov guruhlarida olib 
borgan ta’ lim-tarbiyalari natijasida ularga u z u nlikn i o ic h a s h , o g “irlikni o'lehash, 
suyuqliklarning s ig 'im in i o'lehash v a ularning o 'lch o v birliklari bilan tanishtirib 
borish kerak.
T a’ lim berish natijasida:
1. O 'lehash, bolaga o'lchanayotgan obyekt haqida aniq b ilim beradi.
2. O 'lchashlarning soni u n ing katta-kichikligiga b o g 'liq boTadi.
3. O T chashlarning soni va ularnin g o 'lc h a m i o'rtasida funksion b o g 'liq lik 
b o rlig in i ko'rsatadi.
Shunday qilib , bolalarning shartli o 'lc h o v haqidagi biiim lari ularning 
u m u m iy o 'lc h o v haqidagi b ilim ia rin i kengaytirishga o lib keladi.
B ilim la rn i m ustahkam lash uchun o 'y in : 
“Yaqin - uzoq” .
0 ‘yin qoidasi: 
4 xil: yaqin,