O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

ODAM VA HAYVONLARGA BALIQLAR ORQALI O'TADIGAN
KASALLIKLAR
Batulizm - odam eskirgan yoki kasallangan baliq mahsulotini iste’- 
mol qilganda bu kasallikka uchrashi mumkin. Kasallik qo‘zg‘atuvchisi 
Clostridium botulinum bakteriyasi boiib, tuproqda yashaydi. Baliq 
ozuqasi orqali baliq organizmiga kiradi. Bakteriyalar ichak devorlarini 
jarohatlaydi va butun tana bo‘ylab tarqaladi. Hattoki tana qoplamini 
ham jarohatlantiradi. Ayniqsa, bentosxo‘r baliqlar: zog‘ora, karp, lesh, 
voblada bu bakteriyalar ko’proq uchraydi. Odam bunday kasal baliqni 
iste’mol qilsa og‘ir toksikozga uchraydi, ba’zan kuchli zaharlanish oqi- 
batida o’limga olib keladi.
Opistoxroz — odamning gelmentoz kasalligi bo'lib, trematodalar orqali 
utadi. Uning lakollashgan joyi o‘t pufagi, jigarning o‘t yo‘li bo‘lib hisobla- 
nadi. Odam bu kasallik bilan gelmint bilan kasallangan baliqni xom yoki 
yaxshi qovurilmagan holda iste’mol qilganda kasallanadi. Shuning uchun 
iste’mol qilinadigan baliq veterinariya nazoratidan o‘tishi kerak. Opistor- 
xozning odam ichidagi yashovchanligi 3—20 yilgacha davom etadi.
Difillobatrioz — odamning eng xavfli kasalliklaridan biri bo’lib, 
uning ichagida hamda it, mushuk kabi hayvonlarning ham ichagida 
uchraydi. Odamda kasal yaxshi qaynatilmagan yoki yaxshi qovuril­
magan vobla, lesh, zog'ora, xramulya kabi baliqni iste’mol qilishi oqi- 
batida bu kasallikni yuqtiradi.
Diktofimoz — bu kasallik tarqatuvchisi asosan gigant nematoda yoki 
katta svaynik hisoblanadi. Bular asasan, jigar, siydik pufagi va qorin 
bo‘shlig‘ida parazitlik qiladi. Odam kasal baliqlarni iste’mol qilishi bi­
lan o‘ziga yuqtiradi.
Baliqlarning yuqumli boimagan kasalliklari
Organik ifloslangan suvlarning baliq organizmiga ta’siri. Sanoat 
chiqindi suvlari, to‘xtagan suvlar ayniqsa kimyo sanoati, neftni qayta 
ishlash zavodlari chiqindilari, oziq-ovqat sanoati chiqindilari, shu jum- 
ladan chorvachilik kompleks xo’jaliklari suv sifatiga o'z chiqindi mah- 
sulotlari bilan salbiy ta’sir o‘tkazadilar. Natijada, suvning fizik va ximi- 
yaviy holati o'zgaradi, suv harorati, suv tiniqligi, rangi yomonlashadi, 
suvning gaz rejimi buziladi (suvdagi erigan kislorod, karbonat kislotasi 
vodorodsulfid, pH). Hovuzlarning gidroximiyaviy rejimi ham buziladi.
277

---

Suvdagi tuzlar nisbati suvda organik kislotalarning, zaharli moddalar- 
ning paydo boiishi gidrobiontlarning nobud bo’lishi kuzatiladi. Organik 
ifloslangan suvliklarda gidrobiontlar faoliyati ham buziladi: zooplank­
ton, fitoplankton, zoobentos, baliqlar makro va mikroflorasi yomonla- 
shadi. Suvni ifloslantiruvchi vositalarga quyidagilar kiradi:
1. Tezda taksin ta’sirlanadiganlar, suvda yaxshi eriydigan anorganik 
va organik moddalar (kislota, ishqor, fenol va boshqalar) tez parchala- 
nuvchi shilimshiq moddalar (teri va shabradi) nafas faoliyatini buzadi.
2. Sekin ta’sir etuvchi moddalar — sekin eruvchi moddalar (neft va 
lining mahsulotlari), baliqning tashqi tomoniga sekin ta’sir etuvchi bo‘lib, 
bularning ta’siri ancha vaqt o'tgandan keyin o‘z ta’sirini namoyon qiladi.
3. Baliqlarning turli xil moddalarga ayniqsa zaharli moddalarga 
munosabati bir xil emas. Zaharli moddalarga nisbatan sezuvchan bu 
foreldir. Kam sezuvchan karas, karp bo'lib hisoblanadi.
Baliqchilikka asoslangan suvliklarning himoyasi bir qapcha biologik 
qonun qoidalarga asoslangan boiishi kerak. Har bir zaharli moddalar- 
ning baliq organizmga ta’sir xususiyatining konsentratsiyasi me’yori 
mavjud. To’xtagan suvda baliqlar zaharlanishi va boshqa gidrobiontlar 
insektidlar ishlatilganda ham nobud boiishi mumkin.
Shamollashlar.
Baliqning tana harorati uni o‘rab olgan suv harorati- 
dan unchalik farq qilmaydi. Masalan, muhit haroratidan 1—2°C yuqori 
yoki past boiishi mumkin. Agarda muhit harorati 0,1—0,2°C tana 
haroratidan past bo'lsa, baliq organizmiga salbiy ta’sir ko'rsatadi. Agar­
da suv harorati 4—5°C boisa, havo harorati minus 4—5°C sovuq boisa 
shu havoda baliq suvdan chiqarilsa, baliq darhol shamolladi. Haddan 
tashqari suv haroratida ham bu hodisa yuz beradi. Shamollagan baliq­
ning tashqi belgilari: tashqi qoplami yaltirab qoladi. Haddan tashqari 
sovuq suv terini muzlatib yuboradi. Ayniqsa, epeteliy to'qimasi oiadi. 
Iloji boricha sovuq havo paytida baliqlarni bir hovuzdan ikkinchisiga 
ko’chirmaslik kerak. Ko’chirmoqchi boigan taqdirda suv haroratini 
darhol tenglashtirish kerak. Suv harorati 
2—
6°C dan oshmasligi kerak. 
Suvda baliq tashilayotganda albatta muz ishlatiladi. Muzni to‘g‘ridan 
to'g'ri suvga yubormaslik kerak. Muzni maxsus setka ustiga yoki mar- 
liga o‘rab, suv ustidagi biron-bir predmet ustiga qo’yish mumkin. De- 
mak, muz plitasi suvni ichiga qo’yilmaydi.