O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

Obligatsiyalar 
muddati  belgilangan  qimmatli  qog'ozlar bo'lib,  ular 
ulushga egalikni tasdiqlamaydi.  Obligatsiya egasining m a’lum miqdorda 
pul  m abla g'la rini  q o ‘yganini  va  m a ’lum  m u dd atdan  s o ‘ng  unga 
belgilangan  foiz  m iq d o rin i  q o 's h ib ,  q im m atli  qog'ozlar  bahosini 
qaytarish  lozimligini  tasdiqlovchi  hujjatdir.
Obligatsiyalar amaldagi  qonunchilikka va ularning nizomiga asosan 
mulkchilikning  barcha  shakldagi  korxonalar  tomonidan  (korxonalar 
obligatsiyalari),  s h uning d ek ,  davlat  va  mahalliy  hokim iyatlar  t o ­
m onidan  chiqarilishi  mumkin.  Dem ak,  obligatsiyalar quyidagi  turlarga 
bo'iinadi:
1.  Markaziy  h uk um atning  obligatsiyalari;
2.  Mahalliy  hokimiyatlarning  (munitsipal)  obligatsiyalari;
3.  K orxonalar  obligatsiyalari.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Qimmatli qog‘ozlar bozori to ‘g ‘risi- 
da»gi yangi qonu n ga asosan  mamlakatimizda obligatsiyalar faqat ochiq 
aksiyadorlar jam iyatlari  muomalaga  chiqarishi  mumkin.
Amaldagi qonunchilikka ko ‘ra korxonalarning obligatsiyalari quyi­
dagi  turlarda  chiqarilishi  m umkin;

---

—  odatdagi;
—  yutuqli;
—  foizli;
—  foizsiz  (maqsadli).
Obligatsiyalar  cheklanmagan  miqdordagi  investorlar  orasida  erkin 
muomalada b o ‘lishi  mumkin  (ochiq joylashtirish),  yoki  chegaralangan 
doirada a w a ld a n   m a ’lum cheklangan  miqdordagi  investorlar o'rtasida 
muomalada  b o ‘lishi  mumkin  (yopiq joylashtirish).
Odatdagi  obligatsiyalar  —  qim m atli  qog'ozlarning  boshqa  turiga 
ayirboshlash  huquqiga  ega  b o ‘lm agan  obligatsiyalar  b o ‘lib,  ularga 
opsion  bilan  o ‘tkazilishi  m um kin,  ya'ni  obligatsiya  egasi  emitentga 
a w a ld an   kelishilgan  m uddatda  qaytarish  imkoniyatini  t a ’minlaydi, 
emitent  uni  nominal  miqdorida  qaytarishi  shart.
Yutuqli  obligatsiyalar  —  obligatsiyalar  b o ‘yicha  da ro m a d ,  doim o 
o ‘tkazilib  turadigan  tirajga  asosan  yutuq  tarzida  t o ‘lanib  turadigan 
obligatsiyalardir.
Foizli  obligatsiyalar  —  obligatsiya  egasiga  vaqti-vaqti  bilan  belgi- 
langan  d a rom a dn i  olib  turish  va  tu gatilayotganda  obligatsiyaning 
nominal  qiymatini  olish  huquqini  beruvchi  obligatsiyalardir.  ToMovlar 
muddati  obligatsiyalar  chiqariluvchining  shartlarida  belgilanadi.
Foizsiz  (maqsadli)  obligatsiyalar  —  ushbu  obligatsiyalar  bo'yicha 
foiz  t o ‘lanmaydi,  obligatsiya  b o ‘yicha  d aro m ad   nom inaliga  nisbatan 
belgilangan diskont  hisobiga paydo  bo'ladi  (emissiya bahosi  nominaliga 
nisbatan  past bahoda belgilanadi) va faqat  obligatsiya tugatilayotganda 
to ‘lanadi.  Maqsadli  obligatsiyalarda ularni  chiqarishga asos qilib olingan 
mahsulot  (xizmat)  majburiy  rekvizitlari  qilib  belgilanadi:
Obligatsiyalar emitentning o ‘z mulkining kafolati bilan t a ’minlanishi 
mumkin  yoki emitentga chiqarish u c h u n   uchinchi shaxslar to m o n id an  
ta ’minlanishi  mumkin.
Agar  obligatsiyalarni  c h iq a r is h   o ‘z  m u lk in in g   k a fo la ti  bilan 
t a ’minlanayotgan bo'lsa korxona  (aksiyadorlik jamiyatlaridan tashqari) 
chiqarayotgan  obligatsiyalar  m iq d o ri  e m ite n tn in g   n iz o m   kapitali 
miqdoridan  oshmasligi  lozim.
Agar  obligatsiya  chiqarish  u c h in c h i  shaxs  to m o n id a n   t a ’m in la ­
nayotgan  b o ‘lsa,  korxona ta ’m inlanish  darajasida  obligatsiyalarni  chi- 
qarishi mumkin.
Obligatsiyalarni  emitent  —  korxona  n izom   fondini  shakllantirish 
va xo‘jalik faoliyatidan  keltirilgan zararni qoplash u c h u n  chiqarilishiga 
yo ‘l  q o ‘yilmaydi.

---

Aksiyadorlik  jamiyati  obligatsiyalarni  em itent  nizom  fondini  20 
foizi  m iqdorida va  a w a l  chiqarilgan  aksiyalarni  t o i a  joylashtirgandan 
keyingina  chiqarishi  mumkin.
Obligatsiyalarni chiqarishga nizom fondi to ‘lanib t o ‘la shakllangan- 
dan  keyingina  ruxsat  etiladi.
Obligatsiyalarni  chiqarish  to ‘g ‘risidagi  qaror  aksiyadorlik jam iyat- 
larining  ijroiya  organi  to m o n id a n   qabul  qilinadi  va  bayon  bilan 
rasmiylashtiriladi.
Q arorda  emitent,  obligatsiyalarning  chiqarilish  shartlari  (agarda 
maqsadli  obligatsiyalar chiqarilsa,  ularni  chiqarishga  asos qilib olingan 
mahsulot,  xizmatning  turi  va  miqdori) joylashtirish  tartibi  belgilanishi 
lozirn.
K orxonalar  obligatsiyalarning  muomalaga  chiqarishni  ro'yxatga 
olish,  aksiyalar  chiqarishni  ro ‘yxatga  olish  tartibiga  asosan  amalga 
oshiradi.
N a q d   holda  chiqariladigan  obligatsiyalar  kamida  olti  darajadagi 
himoyaga  ega  b o ‘lishi  kerak.
Boshqa  turdagi  qimmatli  qog‘ozlarning  rekvizitlari  0 ‘zbekiston 
Respublikasining  amaldagi  qonunchilik  asosida  belgilanadi.