O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

O ‘zbekiston  Respublikasining  g ‘azna  majburiyatlari 
—  ularning 
egalari  budjetga  pul  mablag'lari  berganliklarini  tasdiqlovchi  h am d a 
bu  qim m atli  qog'ozlarga  egalik  qilishning  butun  m uddati  davom ida 
qayd  etilgan  darom adni  olish  huquqini  beaivchi,  taqd im   etuvchiga 
tegishli  qimmatli  qog'oz  turidir.
M am lakatim izda  g ‘azna  majburiyatlarining  quyidagi  turlari  chi- 
qarilishi  k o ‘zda  tutilgan;
—  qisqa  m ud datli  (B IL L )  —  bir  yilgacha  b o 'lg a n   m u d d a tg a  
m o'ljallangan  g'azna  majburiyatlari;
— o 'rtach a  muddatli  (N O T E )  — bir yildan besh yilgacha  m uddatga 
m o'ljallangan  g'azna  majburiyatlari;
—  uzoq  muddatli  (B O N D )  — besh  yil va und an  k o 'p ro q   m uddatga 
m o'ljallangan  g'azna  majburiyatlari.
U z o q   va  o 'r ta c h a   m uddatli  g ‘a zn a  m ajbu riyatlarini  c h iqarish 
to'g'risidagi qaror 0 ‘zbekiston  Respublikasi Vazirlar M ahkam asi t o m o ­
nidan  qabul  qilinadi.  Qisqa m uddatli g ‘azna  m ajburiyatlarini  chiqarish 
to ‘g‘risidagi  q a ro r  esa  0 ‘zbekiston  Respublikasi  M o liy a   Vazirligi 
tom o nidan   qabul  qilinadi.
G 'a z n a   majburiyatlarini  chiqarish  to'g'risidagi  qa ro rlard a   daro - 
madlarni  ham da majburiyat qarzlarini to'lash shartlari belgilab qo'yiladi.
O'zbekiston  Respublikasining amaldagi qonunchiligiga asosan vek- 
sel  bu  —  veksel  beruvchining  yoxud  vekselda  k o 'rsa tilg a n   boshq a

---

to'lovchining vekselda nazarda tutilgan  muddat kelganda veksel  egasiga 
muayyan  sum m ani  to'lash  yuzasidan  q a t’iy  majburiyatini  tasdiqlovchi 
qimmatli  qog‘ozdir.
Veksellarni  c hiq a rish ,  r o ‘y x a td a n   o 'tk a z is h   q o id ala ri,  ularni 
chiqarish  va  m uom alada  yuritish  shartlarini  O'zbekiston  Respublikasi 
Markaziy banki va 0 ‘zbekiston  Respublikasi  Moliya Vazirligi  tom oni- 
dan  birgalikda  belgilaydilar.
Veksellar  quyidagi  turlarga  bo'linadi:
—  oddiy  veksel  (solo);
—  o 'tkazm a  veksel  (tratta).
Veksel  beruvchining  muayyan  summadagi  pulni  veksel  oluvchiga 
yoxud  uning  buyrug‘iga  binoan  belgilangan  m uddatda  yoki  uning 
talabiga  ko'ra  to'lashdan  iborat  q a t’iy  majburiyatini  o 'z  ichiga  olgan 
hujjat  oddiy  veksel  hisoblanadi.  Oddiy  vekselda  ikki  shaxs  islitirok 
etadi,  ya ’ni  veksel  beruvchi  va  uni  birinchi  oluvchi.  Boshqa  qarz 
qog'ozlardan  oddiy  vekselni  ajratib  turadigan  xususiyatlari  mavjud 
bo'lib,  ular  quyidagilar  hisoblanadi:
—  veksel  o'tkaz m a   yozuv  asosida  qo'ldan-qo'lga  o'tadi;
—  veksel  b o'yicha  majburiyat  ikkala  ishtirokchi  o ‘rtasida  ham- 
korlikda  b o ‘ladi;
—  imzo  va  muhrlarni  notarial  tasdiqlash  shart  emas;
—  veksel  garov  bilan  t a ’m inlanm agan  abstrakt  pul  hujjatidir;
— to'lov  muddati  kelib  to'lanm agan veksel ucluin  notarial  d a ’vosini 
amalga  oshirishi  lozim.
Vekselning  ikkinchi  turi  bo'lib  o 'tk azm a veksel  hisoblanadi. Veksel 
o lu v c h in in g   m u ay y a n   s u m m a d a g i  pulni  oluvchiga  yoxud  uning 
buyrug‘iga  binoan  boshqa  shaxsga  belgilangan  m uddatda  yoki  uning 
talabiga k o'ra to'lash to'g'risidagi  q a t’iy buyrug'idan  iborat to'lov'chiga 
qaratilgan  hujjat  o'tkazm a  veksel  hisoblanadi.
Bunda  to'lovchi  veksel  b o'yicha  belgilangan  m uddatda  to'lovlarni 
amalga  oshirishga  (akseptni  bajarishga)  roziligini  yo zm a  ravishda 
tasdiqlashi  shart.
Oddiy  (solo)  vekseldan  farqli  ravishda  o 'tkazm a  (tratta)  vekselda 
uchta  ishtirokchi  qatnashadi; veksel beruvchi  (trassant), veksel birinchi 
oluvchi  (remitent) va veksel bo'yicha to'lovchi  (trassat). Trassat vekselga 
vekselda  k o 'rsa tilg a n   m u d d a t d a   va  s u m m a n i  to 'la s h g a   roziligini 
bildirishi,  y a ’ni  aksept  qilishi  shart.
Trassat  vekselga  aksept  (to'lashga  roziman)  beigisini  qo'ygandan 
s o 'ng   bu  veksel  m uom alaga  kiradi.

---

Vekselda  q o ‘yiladigan  m ajburiy  rekvizitlar  1930-yil  7 - iy u n d a  
Jenevada veksel  t o ‘g ‘risidagi  xalqaro  konvensiya  asosida  olib  boriladi. 
D a v la tla r   o ‘zlarid ag i  veksel  m u n o s a b a t la r i n i   u s h b u   k o n v e n s iy a  
shartlariga  asosan  unifikatsiya  qilishlari  lozim.
Veksel  b o ‘yicha  foiz t o ‘lovlari  «diskont»  deb  atalib,  uning  miqdori 
veksel summasiga kiritilishi yoki alohida k o ‘rsatilishi  mumkin. Vekselni 
o'tkazish  uni  orqa  tomonidagi  yozuv  (indossament)  va  q o ‘s him ch a 
rasmiy  varaq  orqali  olib  boriladi.  Indossam entdagi  yozuvlar  albatta 
beruvchi  va  oluvchining  imzosi  va  ularning  m uhri  bilan  tasdiqlanadi.
Xalqaro amaliyotda vekselning  iqtisodiy mohiyatiga qarab  quyidagi 
turlari  mavjud:
—  tijorat  vekseli.
—  moliyaviy  veksel.
—  fiktiv  veksel.
—  bank  vekseli.
Tijorat  vekselining  asosini  aniq  tovar  b o ‘yicha  oldi-sotdi  bitimi 
tashkil  etadi.
Moliyaviy  vekselning  asosida  esa  m a ’lurn  m iqdordagi  pulning  
harakati  yotadi,  ya’ni  veksel  yordam ida  q o 's h im c h a   kredit  beriladi.
Fiktiv  veksel  asosida  na  tovar  oldi-sotdi  bitimi,  na  pul  xarajati 
yotadi.  Fiktiv (soxta) vekselga bronza,  d o 's to n a  va  kutib olish veksellari 
kiradi.  Bronza  veksel  hech  qanday  haqiqiy  t a ’m inotga  ega  emasdir. 
Bu  yerda veksel  b o ‘yicha  to'lovchi  oldindan  t o ‘lovga  qobiliyatli  emas.
D o ‘stona  vekselda  oldindan  kelishilgan  sx em ada  t o ‘lovga  q o b i­
liyatli  shaxs  to'lovga  qobiliyatsiz  shaxsga  t o ‘lov  vositasi  sifatida  yoki 
vekselda  ko‘rsatilgan  sum m ani  bankdagi  hisobi  asosida  undirib  olish 
tushuniladi.
Bank  vekseli  bu  b a n k - e m i t e n t n i n g   b ir   t o m o n l a m a   v e k seld a  
ko'rsatilgan  m uddatda  va  undagi  su m m an i  t o ‘lash  haqidagi  so‘zsiz 
majburiyatdir.