O. F. Fayzullayev, O. O. Fayzullayev, L. U. Maxmudov

1.55. K₂S^.xH₂O da suvning miqdori 45 % bo‘lsa, uning formulasi tarkibidagi x qanchaga teng. (Javob: x=5).
1.56. Natriy gidrofosfat (Na₂HPO₄^.xH₂O) kristallgidrati tarkibida 65,67 % kislorod bo‘lsa, kristallgidrat tarkibidagi x ning qiymati nechaga teng?
Yechish: Moddaning molekulyar massasini quyidagi formulalar yordamida hisoblaymiz:
M_r=₁A_r(Na)+A_r(H)+A_r(P)+₂A_r(O)+x[₃A_r(H)+₄Ar(O)]:
va M_r=142+18x.
Bu ikkala qiymat teng bo‘lganligi uchun ularni

tarzda yozib, tenglamani yechsak: x=7 bo‘ladi.
1.57. Elementlarning massa ulushlari bo‘yicha kristallgidratlar tarkibidagi x ni aniqlang:

1. 
   MgBr₂xH₂O, _Br=54,79 %;
   

b) MgCl₂xH₂O, _Cl=34,98 %;
c) Fe(NO₃)₃xH₂O, _N=10,4 %;
d) Al₂(SO₄)₃(NH₄)₂SO₄xH₂O, _S=14,11 %.
(Javob: a, b  6; c  9; d  24).
1.58. Kristallgidrat tarkibidagi vodorodning massa ulushi bo‘yicha x ni aniqlang:

1. 
   Na₂HPO₄xH₂O, _H=6,98 %;
   

b) NaH₂PO₄xH₂O, _H=3,85 %;
c) (NH₄)₂C₂O₄xH₂O, _H=7,04 %;
d) Al₂(SO₄)₃(NH₄)₂SO₄xH₂O, _H=6,18 %;
e) MgSO₄xH₂O, _H=5,69 %.
(Javob: a  12; b  2; c  1; d  24; e  7).
1.59. Kristallgidrat tarkibidagi kislorodning massa ulushi bo‘yicha x ni aniqlang:

1. 
   Li₂SO₄xH₂O, _O =62,5 %; b) Cr₂(SO₄)₃xH₂O, _O=67,04 %;
   

c) MgSO₄xH₂O, _O=71,54 %; d) Na₂SO₄xH₂O, _O=69,56 %;
e) Mg(NO₃)₂xH₂O, _O=75 %; f) FeSO₄xH₂O, _O=63,31 %;
g) Fe₂(SO₄)₃K₂SO₄xH₂O, _O=63,69; h) Fe(NO₃)₂xH₂O, _O=66,67 %;
i) Fe(NO₃)₃xH₂O, _O=68,57 %; j) Fe(NO₃)₃xH₂O, _O=71,29 %;
k) Al₂(SO₄)₃K₂SO₄xH₂O, _O=67,44 %;
l) Al₂(SO₄)₃(NH₄)₂SO₄xH₂O, _O=70,56 %;
m) Bi(NO₃)₃xH₂O, _O=46,19 %; n) FeCl₂^.xH₂O, _O=32,16 %.
(Javob: a 1; b 18; c, f 7; e – 6; d 10: g, k, l 24: h, i 6: j 9; m 5; n 4).

3. 
   EKVIVALENT. EKVIVALENTLAR QONUNI
   

Element ekvivalentining molyar massasi ( – bundan keyin qisqalik uchun ekvivalenti), uning nisbiy atom massasi (A_r) va shu birikmadagi valentligi B orasida quyidagicha bog‘liqlik bor:

Kislota, asos va tuzlar ekvivalenti ular molekulyar massalarining negizligiga b nisbati shaklida aniqlanadi:

Almashinish reaksiyalarida qatnashadigan kislota, asos yoki tuzlarning ekvivalenti shu reaksiyada qatnashadigan bir valentli ionlar soni asosida topiladi. Masalan, 1 mol H₂SO₄ 1 mol NaOH bilan ta’sirlashsa, kislota ekvitvalenti
, g/mol
2 mol NaOH bilan ta’sirlashganda esa
, g/mol
bo‘ladi.
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida qatnashadigan moddalar ekvivalentlarini topish uchun ularning molekulyar massalari shu reaksiyada qatnashadigan (modda bergan yoki qabul qilgan) elektronlar soniga bo‘linadi. Birikmaning ekvivalenti deganda, uning tegishli reaksiyada vodorodning bir ekvivalenti (1,008 massa qismi) yoki kislorodning bir ekvivalenti (8 massa qismi) yoxud boshqa moddaning bir ekvivalenti bilan reaksiyaga kirishadigan miqdori tushuniladi. Xulosa qilib aytganda, moddalar bir-biri bilan ekvivalentlariga mutanosib miqdorlarda reaksiyaga kirishadilar. Shunga ko‘ra quyidagini yozish mumkin:

Bu formula asosida faqat moddaning massasi, massa ulushi va ekvivalenti hisoblanib qolmasdan, uning tabiati, ya’ni qaysi element yoki moddaligi ham aniqlanadi.