Tuzlar tarkibi, tuzilishi va nomlanishi Reja

Tuzlar tarkibi, tuzilishi va nomlanishi

Reja:

• Tuzlar tarkibi, tuzilishi
• Tuzlar formulalarining ifodalanishi
• Tuzlarning toifalanishi
• Tuzlarning olinishi
• Tuzlarning fizik kimyoviy xossalari

Tuzlar deb metall atomlari (yoki ammoniy NH+4) va kislota qoldig‘idan iborat bo‘lgan murakkab moddalarga aytiladi.

Tuzlar kislota vodorodining metall atomiga yoki asos gidroksidining kislota qoldig‘iga almashishidan hosil bo‘ladi.

Tuzlarda metall atomlari kislota qoldiqlari bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘ hosil qilgan holda birikadi.

Tuzlarning toifalanishi
Nordon tuzlar
NaHSO4 Ca(HCO3)2 KHS
O’rta tuzlar
NaCl K2SO4
MgSO4
Asosli tuzlar
Ca(OH)NO3 (Al(OH)2)2SO4
Qo’sh tuzlar
K2SO4∙Al2(SO4)3 KCl∙NaCl
Aralash tuzlar
CaCI(OCl2)
Kompleks tuzlar K4[Fe(CN)6] [Zn(NH3)4]Cl2
O‘rta tuzlar nomi o‘zgarmas valentli metallar uchun «metall atomi nomi + kislota qoldig‘i nomi» shaklida yasaladi.

Nordon tuzlar nomi o‘zgarmas valentli metallar uchun o‘rta tuznomi o‘rtasiga «gidro» so‘zi qo‘shilib, «metall atomi nomi + gidro+ +kislota qoldig‘i nomi» shaklida yasaladi.

Asosli tuzlar nomi o‘zgarmas valentli metallar uchun o‘rta tuz nomio‘rtasiga «gidrokso» so‘zi qo‘shilib, «metall atomi nomi + gidrokso+ +kislota qoldig‘i nomi» shaklida yasaladi.

Tuzlar orasida ikki tuzning birgalikda uchrab turish holati ham ma’lum bo‘lib, bunday tuzlarni qo‘sh tuz deb ataladi va kimyoviy formulalari qo‘shib yozilishi ham, alohida yozilishi ham mumkin: masalan, kaliy-aluminiy sulfat (achchiqtosh) KAl(SO4)2 yoki K2SO4 · Al2(SO4)3.

NaCl
Tuz kristallari
Tuzning suvdagi aralashmasi
Tuzlarning olinishi

• Asoslar va kislotalar o’rtasida boradigan reaksiyalar asosida olinadi :

2NaOH + H2SO4 = Na2SO4 + 2H2O

• Asoslarning kislotali oksidlar bilan ta’sirlashuvidan:

Ca(OH)2 + CO2 = CaCO3 + H2O

• Tuzlarning kislotalar bilan ta’sirlashuvidan:

Na2CO3 + 2HCl = 2NaCl + H2O + CO2
BaCl2 + H2SO4 = BaSO4+ 2HCI

• Tuzlarning tuzlar bilan ta’sirlashuvidan:

Pb(NO3)2 + Na2S = PbS(qora) + 2NaNO3

• Kompleks tuzlarning olinishi:

4FeCl3 + 3K4[Fe(CN)6] = Fe4[Fe(CN)6]3 +12KCl

Tuzlar – kristall tuzilishdagi qattiq, turli rangdagi moddalar bo‘lib, suvda har xil erish qobiliyatiga ega. Tuzlar tarkibida kristallizatsion suv tutishi mumkin.

Fizik xossalari.

Kimyoviy xossalari. Tuzlar kimyoviy jihatdan faol moddalar bo‘lib, ko‘plab o‘zgarishlarga uchraydi.

Tuzlar metallar bilan ta’sirlashadi: yangi tuz va metall hosil bo‘ladi. Metallarning faollik qatorida turgan har bir metall o‘zidan o‘ng tarafda turgan metallni tuzidan siqib chiqaradi.

• Tuzlarning metallar bilan o’zaro ta’siri:

CuSO4 + Fe = FeSO4 + Cu

• Tuzlarning ishqorlar bilan o’zaro ta’siri:

CuSO4 + 2NaOH = Cu(OH)2 + Na2SO4

• Tuzlarning kislotalar bilan o’zaro ta’siri:

2NaCl(q) + H2SO4(kons.) = Na2SO4 + 2HCl

• Tuzlar o’zaro almashinish reaksiyasiga kirishadi:

CaCl2 + K2CO3 = 2KCl + CaCO3

• Tuzlarning parchalanishi:

2KClO3 = 2KCl + 3O2
2KMnO4 = K2MnO4 + MnO2 + O2

• Turli g’ovakli pishiriq ( bo’g’irsoq, keks) tayyorlashda ichimlik sodasining parchalanishidan foydalaniladi:

2NaHCO3 = Na2CO3 + H2O + CO2
2AgBr = 2Ag +Br2

Inson organizmi tuz muvozanatini doimo saqlab turishga muhtojdir va organizm umumiy massasiga nisbatan 5,5% turli xildagi tuzlar shu vazifani bajarib turadi.

Odam va hayvonlar suyaklarining anorganik tarkibiy qismini asosan Ca3(PO4)2
tashkil etadi.

Osh tuzi (NaCl) va silvinit (NaCl·KCl) Xo‘jaikon, Tubokat, Borsakelmas, Boybichakon, Oqqal’a konlaridan qazib olinadi. Fosforit (Ca3(PO4)2) Markaziy Qizilqum, Qoraqat, Shimoliy Jetitov konlaridan olinadi