O’. Asqarova, Z. Qoraboeva, M. Samidjonova

Maqsad-vazifa: Bunda tadqiqot yo‘nalishi (sohasi), mavzu tanlanib, uning dolzarbligi asoslanadi va maqsad ifodalanadi. Ma’lumki, har qanday ilmiy tadqiqot ishida maqsad aniq bo‘lmas ekan, ishning oxirgi natijaga etib borishi kafolatlanmaydi yoki tizimli ilmiy tadqiqot ishi ham bo‘la olmaydi. Ilmiy tadqiqot ishi tizimli bo‘lmadimi, unday ishda samara ham ko‘rinmaydi.
Demak, maqsad — tadqiqotchi ilmiy faoliyatda etib borishi kerak bo‘lgan
«ufq»ni belgilaydi. Bu «ufq»qa etib borish uchun esa maqsadlar ketma-ketligini belgilab olish kerak va ular vazifalar deb ataladi.
Tadqiqot vazifalarining, hattoki, tanlab olingan tadqiqot ob’ektida ajratib olinadigan soni, amaliy jihatdan cheksizdir. Bu cheksizlik maqsadlari ketma- ketligini ifodalanishiga qarab o‘zgarib boraveradi. Demak, har qanday ilmiy tadqiqotda mavzu dolzarbligi, ob’ekt, maqsad, vazifa, metodologiya aniq bo‘lsa, ilmiy tadqiqot ishini olib borish mumkin.
Bu umummetodologik metod ham bo‘lib, har qanday ilmiy tadqiqot ishi ushbu qonuniyat asosida amalga oshirilidi. Shuning bilan birga ushbu tipdagi tadqiqot ishlarini olib borishda quyidagi bosqichlar muhim ahamiyat kasb etadi:

1. 
   Tahlil (analiz): Bu bosqichda ilmiy tadqiqot jarayoni uchun kirish ma’lumotlar (axborotlar, ayrim hollarda ko‘rsatkichlar) va ularni qayta ishlovchi ilmiy tadqiqot ishini olib borish faoliyati (qonun, qoida, usul, texnologiya va h.k.) qoidalari R (ob’ekt qurilmasi) berilgan bo‘ladi. Bundan maqsad chiqish natijalarini
   

aniqlashdir. Ko‘pchilik tadqiqot ob’ektlarida tahlil bosqichini bajarish dastlabki ishlardan biri hisoblanadi.

2. 
   Sintez: Ushbu bosqichda qonuniyat (E) va ob’ektning tuzilishini aniqlash ishlarini hal etadi.
   
3. 
   Korreksiya (tuzatishlar kiritish): Bu bosqichda asosan kirish ma’lumotlari x, va ularni qayta ishlash G‘ qonuniyati orqali chiqish natijalarini U, ni olish jarayoni faoliyat ko‘rsatadi.
   
4. 
   Barqarorlik: Yuqoridagi bosqichlarni amalga oshirish davomida nazorat qilinmaydigan tashqi omillar (ko‘rsatkichlar, parametrlar, masalan, harorat, namlik va h.k.) o‘zgarmas hisoblanadi va ular boshqarilmaydigan omillar deb hisoblanadi. Ammo ularning amaliyotdagi o‘zgarishi ilmiy tadqiqot ishiga ta’sir ko‘rsatadi, chunki tadqiqot jarayonidagi shart-sharoitlar mazkur ishning samarali kechishida muhim rol o‘ynaydi. Shu sababli ham barqarorlik, aniq (real) shart-sharoitlarda ilmiy tadqiqotlarni bajarish tizimining ishga yaroqliligini ta’minlaydi.
   
5. 
   Model: U tabiat va jamiyatdagi ob’ektlarda bevosita nazariy va amaliy tadqiqotlarni olib borishda ilmiy tadqiqot ishining asosini tashkil etib, juda murakkab tadqiqot bosqichi hisoblanadi. Shuning uchun ham ilm-fan faqatgina ob’ektlar bilangina emas, balki ularning modellari bilan tadqiqot o‘tkazadi. Bunda olingan natijalar ob’ektlarda tekshirib ko‘riladi, ya’ni bilimni tushunishlik bu
   

• 
  o‘zlashtirish va boshqa ko‘rsatkichlarni sintez qiluvchi yakuniy natijalarni ifodalovchi bir muncha umumlashgan sifatdir.
  

U bilimning chuqurliligi, mukammalligi va tizimlanganligiga qarab bir bilimning o‘zi turlicha tushunilishi, ifodalanishi va undan foydalanilishi mumkin:

1.