O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

Ipuser s o ‘z!ari
Papirus Metnfis yaq in id a g i Sukkara so g'anasidan topilgan. H ozir
Leyden m uzeyida saqlanadi. To ‘la saqlanm agan. Tili bo ‘yich a uni () ‘rta
podsholik davriga, yo zu v va orfogrqfiyasi b o 'yicha Yangi p o dsh olik
(er. avv. 1300-yillar atrofida) davriga tegishli deyish munikin. O lim lar
shunga asoslanib, Yangi p o d sh o lik kotibi О ‘rta podsh olik m atnidan
nusxa olgan deb taxm in qiladilar. M ain adabiy asar, s h e ’riy tarzda
yozilgan. M ain m uzm uni bo 'yich a olim lar turlichct fik r yuritadilar.
Taniqli olim V.V. Struve papirusda О ‘rta po d sh o lik so ‘ngidagi (er. avv.
1750-yillar atrqfi) ijtim oiy qatlam lar o 'rta sid a g i kurash aks etgan
degan fik r n i ilgari suradi.
Haqiqatan, barcha osiyoliklar misrliklarga o ‘xshadilar, misrliklar 
( I ) yoMga chiqarib tashlangan begona yurtliklarga o ‘xshash (bo'ldilar). 
Haqiqatan: to ‘q odamlar q o ‘l tegirmonlari ustida ishga q o ‘yilganlar. 
Nafis mato kiyganlar (9), ular tayoqlar bilan kaltaklanadilar. (Yorug‘) 
kunni k o ‘rmaganlar, ular hech qanday to ‘siqsiz chiqmoqdalar...
Haqiqatan: g ‘a!la hamma yoMlarda nobud b o ‘lmoqda. O dam lar 
ko‘ylak, malham va moydan mahrumlar. Hamma (4) aytmoqda: hech 
nima yo'q. O m bor buzilgan. Uni q o ‘riqchilari yerga yiqitilgan. Bu 
mening qalbimning baxtsizligi...
Haqiqatan: ajoyib sud palatasi. Uning aktlari o ‘g ‘ir(6)langan, uning 
sirlarini saqlovchi jo y lar o ‘z mazmunidan mahrum qilingan.
Haqiqatan: arxivlar ochilgan. Uning oMpon deklaratsiyalari 
o ‘g ‘irlangan. Qullar qullarning (8) mulkdor egalari boMdilar.
Haqiqatan: (amaldorlar) oMdirildi. Ularning hujjatlari olindi.
Haqiqatan: ( 9 ) hosilning hisobi bo‘yicha kotiblar,ularningro‘yxatlari
27

---

y o ‘q qilingan. Misrning g'allasi hammaning mulki bo'lib qoldi.
Haqiqatan: sud palatasining (10) qonunlar bogMami tashlab yu- 
borilgan, ular b o ‘yicha chorralialarda yuribdilar. Kam bag'al odamlar 
k o ‘chalarda uning ( I I ) muhrlarini sindirm oqdalar...
Haqiqatan: ulug‘ sud palatasi unga kirib chiqadigan (joy) boMdi. 
K am bag‘al odamlar ulug‘ saroylarga kirmoqdalar va chiqmoqdalar.
Haqiqatan: zodagonlaming bolalari ko‘chaga (13) haydalganlar...
(1) Qarang: olov baland k o ‘tarildi; uning alangasi mamlakat 
dushmanlaridan kelmoqda. Qaranglar: hech qachon sodir boMishi 
mumkin boMmaydi deb ko'ringan ishlar sodir boMdi. (2) Podshoni 
kam bag‘al kishilar bosib olgan... Qarang: qonunlarni bilmagan ozgina 
kishilar bilan mamlakatni (3) podsho hokimiyatidan mahrum qilishga 
kirishilgan edi. Poytaxt bir soat ichida vayron qilingan. Qarang: Misr­
ning ( o ‘zi) suv quya (5) boshladi .
Qarang: bu (endi) odamlar bilan yuz berdi. O 'z ig a (hatto) kulba 
qura olmagan kishi (endi) uy egasi b o ‘ldi. Qarang: saroy a ’yonlari 
podshoning (10) uyidan haydab yuborildilar. Qarang: oliyjanob ayollar 
shedu-barjalarda turibdilar. Zodagoniar omborlarda turibdilar. (Hatto) 
devor yonida uxlamagan (endi) lojaning egasi b o ‘ldi. Qarang: boylik 
egasi (IT) kechani (endi) chanqovdan azob chekib o ‘tkaznioqda. Qarang: 
hashaniatli kiyimlar egalari (endi) juldir kiyimlarda. 0 ‘zi uchun (12) 
hech nima to‘qimagan, endi nafis gazlama egasi. Qarang: o ‘ziga hech 
qachon (hatto) qayiq yasamagan, (endi) kemalarning egalari boMdi. 
Ularning haqiqiy egalari ularga qaramoqda, lekin endi ular unga 
qarashli em as...
(14) Qarang: o ‘z mulkiga ega boMmagan (endi) boyliklar egasi 
boMdi. (2). Zodagoniar uni maqtaydilar. Qarang: mamlakatning oddiy 
odamlari boy boMdilar. Boylik egalari k am bag‘al boMdilar. [ 0 ‘zi 
xabarchi boMgan, boshqani yubormoqda. Qarang:] o 'z g'allasiga ega 
boMmagan ombor egasi (boMdi)... Qarang: mamlakat boshliqlari qochib 
qutulmoqda, ular (hatto) yo'qchilikdan sadaqa ham topa olinaydilar... 
Qarang: to'shak egalari yerda uxlamoqdalar, tunni iflos joyda o'tkazganlar, 
o ‘ziga charm so‘ri tayyorlamoqda. Qarang: 
olijanob ayollar och, 
qassoblar esa, o ‘zi boshqalar uchun suyaklari bilan to'qlar. Qarang: barcha 
lavozimlar o ‘z o'rnida emas, go‘yoki cho‘ponlarisiz qo'rqib qolgan poda
28

---

kabi. Qarang: poda liar tarafga qochib ketmoqda. Uni (3) yig‘adigan hech 
kim yo'q. Har kim uni o'ziga olib kelib, o ‘z ismi bilan belgi qo'ymoqda. 
Qarang: odamni o 'z akasi oldida o'ldirmoqda. U o'zini qutqarish uchun 
uni qoldirmoqda. Qarang: (Hatto) o 'z aravasi (2 ho'kizi) bo'lmagan 
podaning egasi bo'ldi. Yer haydash uchun o'ziga lio'kiz topa olmagan 
kislii 
katta miqdordagi inollarning egasi bo'ldi. Qarang: o 'z g'allasi 
bo'lmagan omborlar egasi bo'ldi. Qarang: (hatto) vaqtinchalikqullarga ega 
bo'lmagan, (endi) merosiy qullar egasi bo'ldi. “Zodagon” bo'lgan kislii, 
(endi) o'zi topshiriqni bajarmoqda. Qarang: kuchlilarga (zodagonlarga) 
(6) xaiqning ahvoli to'g'risida hisobot berilayotgani yo'q.) (hamma) 
halokatga yaqinlashmoqda. Qarang: barcha hunarmandlar, ishlamayaptilar. 
Mamlakat dushmanlari uning hunarlarini o'g'irladilar. (7) Qarang: hosilni 
yig'ishtirgan uni olmayapti. (O'zi uchun) haydamagan (u hosilni olmoqda). 
(Hosil) yetilmoqda. (lekin) u to'g'risida (hech kim) xabar qilmayotir. Kotib 
(8) o 'z devonxonasida o'tiribdi, lining qo'li unda harakatsiz qolmoqda.
Boshladi — qullar о ‘rniga ozod misrliklar о ‘zyerlarini sug 'ora boshladilar.
"Хрестоматия no истории древнего м и р а ”. М., 1991. 30-32 стр
Tayanch iboralar: Duaufa, Xeti, Pepi, lotos, tikuvchi, baliqchi,
papirus, Ipuser, Sakkara, leyden, V. V.Struve, kanselyariya, Ipuser, Sakkara,
Leyden muzeyi, osiyoliklar, sud palatasi, arxiv, mamlakat boshliqlari,
om borlarxo'jayini, kotib, tamg'a.