O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

3 - mashg'ulot
1. 
Xromosoma -
irsiyatning material birligi bo‘lib, kimyoviy tuzilishi 
bo‘yicha, qo‘sh spiral shakldagi DNK ning gigant (juda katta) molekulasi. 
Gen -
xromosomaning bir qismi, irsiyatning funksional birligidir. 
Allellar -
gomologik 
xromosomaning jufl genlaridir.
2. DNKvaRNK-middnldsto^ari, nasliy bdgilambgo‘tkazflishigamas,ul. DNK kimyoviy 
tarkibi: dezoksiribaza, fosfor kislote qoldig‘i, azot asoslari (aderrin, guanrn, tirran, sitazin), DNK 
hujayra yadrosida joylashgan va RNK smtezi udiun quyma qolip hisoblanadi. RNK asosan 
sitoptezmada joylashgan va quyidagi taikibgaega: riboza, fosfor kislota qoldig‘i, azot asoslari 
(admin, gnantn, uralsfl, sitazin). RNK turiari: informalsion, transpordovchi, ribosomal. Tnformataon 
yoki matritsabop RNK oqsillar biosintezida matritsa rolini o‘ynaydi, oqsil tuzilishida 
aminokislotalar ketma-ketiigini translatsiyalaydi. Transportlaydigan RNK aminokislotaiar 
qoldiqlarini ribosomaga transport qiladi. Ribosomal RNK ribosomada oqsS sintezi uchun zarur.
3. Xromosomalar yig‘indisi 
kariotip
deyiladi. Odamda u 46 xromosomadan 
tashkil topgan.
4. Somatik hujayralardagi 46 xromosoma (23 juft) 
diploid
yig‘indi, jinsiy 
hujayralar - gametalardagi - 23 xromosoma 
gaploid
yig‘indi deyiladi.
5. Somatik hujayralardagi 46 xromosomadan 44 tasi 
autosomalar
va 2 tasi 
jinsiy yoki 
allosomalar
(ayollarda XX, erkaklarda XY) deyiladi. Jinsiy hujayra 
23 xromosomalaridan 22 tasi autosomalar va 1 tasi allosoma (ayol gametalarida 
hamma vaqt X xromosoma, erkaklar gametalaiida yoki X yoki Y xromosoma).
6. 
Genotip -
hamma genlar yig‘indisi, ya’ni organizmning gen fondi. 
Fenotip
-
hamma nasliy belgilar majmui (ko‘z va soch rangi, qon guruhlari va b.)
7. Agar tashuv belgisi bo‘yicha xrosoma to‘plamidagi allellar bir xil bo‘lsa, 
organizm 
gomozigot
, agar allellar har xil boisa, 
geterozigot
deyiladi.
8. Juft genlardan bittasi 
dominant
deyiladi, u hamma vaqt o‘zini namoyon 
qiladi, ustivor bo‘ladi, dominirlanadi, ikkinchisi yashirin, 
retsessiv
hisoblanadi, 
dominant gen tomonidan bosiladi.
9. Mendelning I qonuni - dominirlanish qonuniga asosan birinchi avlodda 
analogik allel belgilari bilan ajralib turuvchi zotlaming o‘zaro chatishuvidan 
faqat genlaming bittasi dominant] namoyon bo'ladi, ikkinchisi yashirin holda 
qoladi.
Mendelning II qonuni parchalanish, boiinish qonuni deyiladi. Birinchi avlod 
gibridlarining o‘zaro chatishuvida allel genlar jufti bir-biridan ayriladi va

---

avlodning birinchi bo‘g‘inida yashirin bo‘Igart dominant, retsessiv belgilar 
ma’lum miqdoriy nisbatda (3:1) namoyon bo‘ladi.
M endelning III qonuni belgilarning bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan 
kombinirlanish: avlodda chatishuvda ishtirok qiluvchi hamma allel juftlari erkin 
kom binatsiyalanadi va m a’lum miqdoriy nisbatda ularning xilma-xil 
kombinatsiyalari yuzaga keladi.
4-mashg‘ulot
1. 
Hujayra (celulla) -
hamma tirik jonning eng mayda birligi.
2. 
Eukariotlar
hujayrasi uch asosiy komponent: yadro, sitoplazma va 
qobiqdan tuzilgan.
3. Hujayra 
organellalari
hujayra ichi tuzilmalari boiib, hujayra funksiyasini 
amalga oshiradi. Membranali tuzilishga ega bo‘lgan organellalar: endoplazmatik 
to ‘r, Goldji plastinkasimon kompleksi, lizosomalar, peroksisomalar va 
mitoxondriyalar va nomembranali organellalar: sentriolalar, ribosomalar, 
mikrotrubochkalar, mikrofilamentlar mavjud.
4. Hujayra tuzilishini Robert Guk (1665-y.) tavsiflagan. 0 ‘simlik va hayvon 
hujayrasi tuzilishini Shleyden va Shvann (1838—
y.) aniqlagan, hujayra 
patologiyasini R. Virxov (1858-y.) yaratgan.
5. Hujayra yadrosining funksiyasi: hujayra bo‘linishida genetik axborotni 
saqlash va uzatish; oqsil sintezini ta’minlash.
6. Sitoplazma membranasi - lipoproteid tabiatli sitoplazma qobig‘i. Uning 
funksiyasi: transportlovchi va baryer - retseptorli.
7. Endoplazmatik to‘r funksiyasi - oqsil sintezi, lipidlar va poiisaxaridlar 
metabolizmida ishtirok qilish. Ko‘ndalang-targ‘il mushaklar endoplazmatik 
to'rida kalsiy ionlari depolanadi, endoplazmatik to‘rda ularning depolanishi 
mushak tolalarining bo‘shashishiga olib keladi.
8. Goldji kompleksi metabolizm jarayonlarida va shuningdek poiisaxaridlar 
sintezida, ularning oqsillar bilan kompelekslanishida, mukoproteidlar hosil 
boMishida, hujayradan tayyor sekretlaming chiqarilishida ishtirok qiladi.
9. Lizosomalar o ‘zida gidrolitik fermentlar (proteinazalar, nukleazalar, 
lipazalar va b.) ushlaydi. Peroksisomalar aminokislotalar oksidlanish fermentlari, 
vodorod peroksidini parchalovchi katalaza fermenti saqlaydi.
10. Mitoxondriyalarda hujayra nafasi kechadi - organik birikmalarning 
oksidlanishi va ajralgan energiyaning ATF m olekulasi sintezi uchun 
(oksidlanishning fosforlanish bilan birga bog‘langan holda kechishi) ishlatilishi 
ro‘y beradi.
11. Nomembranali organellalar - hujayra tuzilishining tayanch - harakat 
tuzilmalari hisoblanadi. Sentriolalar hujayra bo‘linishida ishtirok qiladi.
12.