Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Termiz Davlat Universiteti

Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
Termiz Davlat Universiteti
“Tabiiy fanlar” fakulteti “Bilogiya” yo’nalishi
II kurs 720-guruh



Mustaqil ishi


Fan: “Genetika va genomika”

Mavzu: Genlarni tahlil qilish tizimlarining yangi avlod texnalogiyalari
Zinc, Finger, Talen, Crispr.


Bajardi: Xolmirzayeva Nigora
Qabul qildi: _____________________


Termiz-2022
Reja:

1. 
   Genlarni tahrirlash tizimlarining asosiy yo’nalishlari.
   
2. 
   Transgenez, Antisens.
   
3. 
   Yangi avlod texnologiyalari: Zinc Finger, TALEN, CRISPR.
   

GENLARNI TAHRIRLASH TIZIMLARINING ASOSIY YO’NALISHLARI.
Genomni tahrirlash - bu genetik muhandislikning bir turi bo'lib, unda organizm genomiga DNK bo'laklarini kiritish, olib tashlash yoki qayta joylashtirish maxsus ishlab chiqilgan endonukleazlar yoki "molekulyar qaychi" yordamida amalga oshirilishi mumkin. Ushbu nukleazalar genomning ma'lum bir joyida DNKda o'ziga xos ikki zanjirli uzilishlarni hosil qiladi. Rekombinatsiya jarayonida qo'sh zanjirli uzilishlar tiklanadi, bu esa yo'naltirilgan mutatsiyalarni olish imkonini beradi.
Bu usulda 4 turdagi nukleazalardan foydalaniladi: meganukleazalar, sink barmoq nukleazalari (rux barmoqlari), TALEN nukleazalari va CRISPR-Cas tizimi.
Yana bir usul sun'iy ravishda yaratilgan patogen bo'lmagan viruslardan genetik materialni hujayralarga etkazishga asoslangan.
2011-yilda genomni tahrirlash “Yil usuli” deb topildi.
2017 yilning noyabr oyida Kaliforniyada (AQSh) dunyodagi birinchi kattalar genomini uning tanasi ichida “tahrirlash” bo‘yicha protsedura bo‘lib o‘tdi. Bemor II turdagi mukopolisakkaridoz (Hunter sindromi) bilan og'rigan erkak edi.
2019-yil yanvar oyida Xitoy rasmiylari Shenchjenda dunyodagi birinchi genetik modifikatsiyalangan odamlar tug‘ilganini tasdiqladi va bu biolog Xe Jiankui tergov ostida edi.
Genomni tahrirlash - bu tirik hujayra yoki organizmning DNK ketma-ketligini ataydan o'zgartirish. Kengroq ma'noda, bu atama tirik jismlarning genomlari bilan har qanday yo'naltirilgan manipulyatsiyalarni anglatadi.
Bunday tahrirlashning samarali va ishonchli usullarini ishlab chiqish biologiya va tibbiyot sohasidagi mutaxassislarning uzoq yillik maqsadi hisoblanadi. Bir tomondan, bu fundamental genom tadqiqotlari vositalarini sezilarli darajada boyitadi, boshqa tomondan, quyidagi sohalarda yangi imkoniyatlar ochadi:
Funktsional gen skriningi,
Genetik kasalliklarning mexanizmlarini o'rganish,
Gen terapiyasi usullarini ishlab chiqish,
Kasalliklarni davolash maqsadlarini izlash,
Inson kasalliklarini o'rganish uchun mutant model ob'ektlarini olish;
Inson oqsillarini sintez qila oladigan yoki yangi qimmatli xususiyatlar va belgilarga ega bo'lgan o'simliklar va hayvonlarning qatorlarini olish;
Yangi dori vositalarini izlash va klinikadan oldingi o'rganish uchun hujayra modellarini yaratish.
Prokaryotlarda CRISPR/Cas tizimlari
CRISPR/Cas genomlarini tahrirlash texnologiyasi printsipi
CRISPR/Cas texnologiyasining afzalliklari
Genomni tahrirlash protokollarida ishlatiladigan Cas oqsillari
New England Biolabs Cas oqsillari