O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Yutinishning buzilishlari.
Yutish murakkab reflektor akt bo‘lib, ovqat 
va suvning og‘iz bo‘shlig‘idan me’daga tushushini ta’minlaydi. Uning 
buzilishi (disfagiya) fiziologik sabablar, innervatsiyaning izdan chiqishi 
(uch shoxli asab, til o sti, adashgan, til-to m o q asablari va ulam ing 
m ark a zla ri fu n k siy a s in in g b u z ilis h i), y u tis h m u sh a k la ri spazm i 
(quturish, qoqshol kasalliklari, isteriya) bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. 
D isfag iy a q a ttiq v a y u m sh o q ta n g la y n in g tu g ‘m a va o rttirilg a n
d e fe k tla ri, y u m sh o q ta n g la y y o y c h a si va b o d o m sim o n b ez 
jarohatlanishida (angina, abssess) ham kuzatiladi.
Qizilo'ngach funksiyasining buzilishi.
Q iz ilo ‘ngachdan uning 
mushaklarining peristaltik qisqarishi bilan bog‘liq ovqatning o ‘tishi, 
qiziIo‘ngach m ushaklari spazmi yoki falajlanishi, uning torayishida 
(kuyish kasalligi, qisilishi, divertikula hosil bo‘lishi va h.k.) buziladi. 
Qizilo‘ngachning pastki sfinkteri tonusining pasayishi m e’da ichidagi 
ovqatning refluksiga («reflus» - «teskari oqim, harakat») olib keladi 
va bu qizilo‘ngach shilliq qavati yallig‘lanishi, kuyishiga sabab bo'ladi. 
A ksincha bu s fin k te r tonu si oshsa, u t o ‘liq b o ‘shasha olm aydi -
axalaziya (« a» - «yo‘qlik», «chalasis» - «bo‘shashish») yuzaga keladi 
va ovqat qizilo‘ngachda yig‘iladi. Bunday patologiya qizilo‘ngachning 
kardial qismi intramural asab bog‘lamalarining tug‘ma bo‘lmasligi bilan 
b og‘liq (U varova N. A ., 1994). Bu asab b og‘lam alari q izilo ‘ngach 
mushaklarining bo'shashishini ta’minlagani uchun ham shikastlangan 
joy silliq mushaklari spazm holatida qoladi.
M e’da sekretor funksiyasining buzilishi.
M e ’da sh ira s i 
sekretsiyasining buzilishi uning kuchayishi, oshishi (gipersekretsiya)

---

y o k i k a m a y is h i (g ip o s e k re ts iy a ) s h a k lid a nam oyon b o ‘la d i. 
Gipersekretsiya nafaqat sekret miqdorining ko‘payishi, shu bilan birga 
uning kislotaligining oshishi (hyperactibitas) bilan ham tavsiflanadi. 
Umumiy kislotalik 70-90 1/ birlik va undan yuqori bo‘lishi, erkin NSI 
ham k o ‘payishi mumkin va bu giperxlorgidriya deb ataladi.
G ipersekretsiya yara kasalligi, surunkali gastrit (antral gastrit), 
pilorospazm , pilorostenoz, sovqotish, alkogol, issiq ovqat va ayrim
dorilar (salitsilatlar, insulin, butadion, kortizon va h.k.) qabul qilishga 
xos. G ipersekretsiya kislotalikning k o ‘payishi va m e’da shirasining 
parchalash kuchining oshishi bilan birga kechsa, bunda m e’da shilliq 
qavati yengil diffuz o ‘zgarishidan to erozivlanishigacha shikastlanish 
kuzatilishi m um kin (Sukmanskiy О. I., 1985).
HCI gipersekretsiyasida kom pensator m exanizmlar ishga tushadi. 
B unda pH - 7,67, m utsin va k o rb o natlarg a boy shira sekretsiyasi 
k o ‘payadi. Bu shira gel tabiatli bo‘lib, shilliq qavatni qoplaydi va uning 
shikastlanishiga y o ‘l qo‘ymaydi. A gar gipersekretsiya davomli bo‘lsa, 
unda shilliq qavat yemirilib, natijada gistamin hosil bo‘ladi. U esa tomir 
o ‘tkazu v ch anligin i oshiradi, transsudatsiya kuchayadi va kislotalik 
muhit suyuladi. A gar gepersekretsiya yana davom etaversa, m e’dadagi 
ovqat evakuatsiyasi sekinlashadi, chunki m e’da bo‘yni spazmi vujudga 
keladi. O vqat m assasi m e’dada turib qoladi, qusish bilan kechadigan 
antiperistaltika vujudga keladi, ichakka kam ximus tushadi. N atijada 
ovqat hazm qilish yetishm ovchiligi rivojlanadi, shuningdek y o ‘g ‘on 
ichakka ham kam ximus tushadi va qabziyat yuzaga keladi.
G ip o s e k re ts iy a o d a td a m e ’d a d a g i o v q atn in g k islo ta lig in in g
k a m a y is h i (h y p o a c tib ita s ) b ila n b irg a k e c h a d i. M e ’da sh ira s i 
se k retsiy asi kam ayishi surunkali va o ‘tkir g astrit, m e ’da o ‘sm asi, 
suvsizlanishlarda kuzatiladi. Agar m e’da shirasida erkin HCI bo‘lmasa 
(axlorgidriya), anatsid holat, agar m e’da bezlarining pepsin va xloridlar 
ajratish xususiyati yo ‘qolgan bo‘lsa, axiliyadan darak beradi. A xiliya 
su ru n k ali a tro fik g astritn in g o xirgi d av rlari, m e’da raki va xavfli 
anim iyalarga xosdir.
Giposekretsiya gipoatsid holat bilan birga qo‘shilib, m e’da shirasi 
p a rc h a io v c h i k uch in in g k am ay ish ig a olib keladi. N SI b ak tiretsid
t a ’s irin in g k a m a y is h i n a tija s id a b i jg ‘ish v a c h irish ja ro y o n la ri 
riv o jla n ish i m um kin. N atijada m e ’da sh irasid a organik k islo tala r 
(avvalo, sut kislotasi) m iqdori oshadi. Giposekretsiya va erkin xlorid 
kislota b o ‘lmaganda (anaciditas) proteolitik fermentlar faollashmaydi, 
g a s trin ish la b c h iq a rilm a y d i, k a rd ia l s fin k te r y e tis h m o v c h ilig i

---

boshlanadi - zarda qaynashi, sassiq kekirish kuzatiladi. Ovqat luqmasi 
sust kislotali, ayrim vaqtda hatto neytral reaksiyaga ega bo'ladi, natijada 
ev ak u atsiy a - o v qat h a y d a lish i te z la s h a d i, ch u n k i m e ’da b o ‘yni 
ochilishiga sharoit tug ‘iladi. Yetarli parchalanm agan ovqat o ‘n ikki 
barm oq ichakni q itiqlay d i, shim ilish ja ra y o n la ri buziladi. Yo‘g ‘on 
ichakka tushadigan yaxshi parchalanm agan ovqat m assasi mexano -
va xem oretsetorlarni q o ‘zg‘atadi, ich ketish chaqiradi va u anatsid 
holatlarga xos hisoblanadi.