O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

P ie lo n e fr it
(« p y elo s» - « b u y rak jo m i + n e frit» ) bu y rak n in g
n o sp e tsifik infeksion - y a llig ‘lan ish kasalligi b o ‘lib, unda buyrak 
p a re n x im a s i, a s o sa n in te r s tits ia l t o ‘q im a, jo m va k o sa c h a la r 
shikastlanadi. Pielonefrit bir va ikki tomonlama, birlamchi va ikkilamchi, 
o ‘tkir va surunkali yoki retsidivlanuvchi bo‘lishi mumkin.
Pielonefrit rivojlanishida urodinamikaning buzilishi va siydik stazi 
k a tta a h a m iy a tg a ega. U la rg a e s a e rk a k la rd a k o 'p in c h a s iy d ik
ch iqaruvchi tizim da tosh b o 'lish i va prostata bezining kasalliklari, 
ay o lla rd a h o m ilad o rlik , taran g b e lb o g ‘ taqib yurish, fibrom iom a, 
tuxumdon kistasi va h.k. sabab bo‘lishi mumkin. Kasallik chaqiruvchi 
infeksion agent k o ‘pincha ichak tayoqchasi hamda enterokokk, protey 
(g ram m an fiy flo ra ) hiso b lan ad i. B uyrakka m ik ro b lar gem atogen, 
lim fogen y o ‘llar bilan va siydik ajratuvchi naycha devori va uning

---

kovagi orqali, agar siydik pufagi - siydik ajratuvchi naycha refluksi 
bo‘lganda (siydikning teskari oqimi) tushishi mumkin.
О ‘tkir pielonefrit
- buyrakning juda к о “р uchraydigan kasalligi. U 
surunkali shaklga o ‘tishi va ikkilamchi bujm aygan buyrak, 50-60%
h o la tla rd a ik k ilam c h i a rte ria l g ip e rte n z iy a v a su ru n k a li b u y rak
yetishmovchiligi (SBE) rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
B irla m c h i su ru n k a li p ie lo n e frit b u y ra k va s iy d ik y o ‘lla ri 
kasalliklarisiz rivojlanadi. Uning hosil bo‘lishiga kasalning uzoq muddat 
to ‘shakda yotishi, homiladorlik, diabet, podagra kasalliklari, analgetik 
preparatlar va ko rtikosteroidlam ing uzoq m uddatli qabul qilinishi, 
surunkali infeksiyaning faol o ‘choqlarining b o ‘lishi sabab b o ‘ladi. 
Ikkilam chi surunkali pielonefrit esa buyrak v a siy d ik y o ‘llarining 
qandaydir kasalliklari negizida rivojlanadi va ko‘pincha nefrolitiaz va 
uzoq m uddatli sistit, p ielit yoki b u yrak anom al riv o jla n ish i bilan 
birgalikda q o ‘shilgan holatda yuzaga keladi.
K asallik o g ‘ir infeksion jarayon sifatida, kuchli intoksikatsiya, 
isitm a, buyrak funksiyasining buzilishi sim ptom lari (siydik ajralishi 
b u z ilis h la ri, o g ‘riq s in d ro m i) b ila n k e c h a d i. U ng a o lig u riy a , 
g ip e rs te n u riy a , p ro te in u riy a , s ilin d ru riy a , g e m a tu riy a , p iu riy a , 
b a k te riu riy a la r x o s. B u y ra k to ‘q im a si jid d iy s h ik a s tla n is h id a
glomerulonefritga xos sim ptom lar rivojlanadi.
Nefrotik sindrom.
Buyrakning ko‘pgina ikki tomonlam a kasalliklari 
o ‘ziga xos nefrotik yoki lipoid - nefrotik sindrom d eb nom lanuvchi 
sindrom rivojlanishi bilan kechadi. Unga kuchli proteinuriya va oqsil 
- lipid va suv - elektrolit almashinuvi buzilishlari simptomlari yig‘indisi 
xos. U ning patogenezi asosida buyrakning turli kasalliklari, asosan 
k o p to k ch a b a z a l m e m b ra n a si va k a p illa r la r e p ite lia l q a tla m i 
o ‘tkazuv ch an lig ining b u zilish i bilan b o g ‘liq, g lo m e ru la r filtrn in g
buzilishi yotadi. P ielo nefritg a va tugunchali p e ria rte ritg a nefrotik 
sindrom xos b o ‘lm ay, u lard a ju d a k a m d a n -k a m u chraydi. L ipoid 
nefrozdagi nefrotik sindrom birlamchi deb ataladi. Ikkilamchi nefrotik 
sindrom buyrakning xilma-xil ikki tomonlama kasalliklarida rivojlanishi 
mumkin.
Nefrotik sindrom belgilariga quyidagilar kiradi: koptokcha yuqori 
p ro teinu riy asi (>3,5 g /ku n ), shish (k o ‘pin ch a a n asark a d arajasig a 
yetadigan kuchli shish), gipoproteinemiya (qonda umumiy oqsil < 60 
g/l), gipoalbuminsmiya (qon albumini < 30 g/l ) giperxolesterinsmiya 
(q o n 
x o le s te rin i 
> 
7,8 
m m ol/1), 
g ip e rlip o p ro te id e m iy a ,
g ip e rtrig litse rid e m iy a . K o ‘pincha s ilin d ru riy a a n iq la n ad i, bunda

---

siy d ik n in g n is b iy z ic h lig i y u q o ri b o 'la d i. G ip o p ro te in em iy a va 
gipoalbum inem iya asosan qon oqsiUarining siydik bilan y o ‘qotilishi 
natijasida hosil bo'ladi. Nefrotik shish patogenezi qon zardobi onkotik 
bosim ining pasay ishi (gipoalbum inem iya hisobiga) va organizm da 
natriy ushlanishiga olib keluvchi ikkilamchi giperaldosteronizm va ADG 
gipersekretsiyasi bilan bog‘liq.
S h ish
s in d ro m in in g
o g ‘ir - y e n g illig in i 
ifo d a lo v ch i 
gipoalbum inem iyaning nam oyon b o ‘lish darajasi ko'pincha nafaqat 
albuminning siydik bilan yo'qotilishiga, shu bilan birga uning jigarda 
ro‘y beruvchi ekstrarenal katabolizmi va sintezi buzilish darajasiga ham 
b o g ‘liq . U zo q m u d d a tli o c h lik , in g ic h k a ic h a k d a m o d d ala r 
s h im ilis h in in g c h u q u r b u z ilis h la ri, jid d iy jig a r - h u ja y ra
yetishmovchiligi psevdonefrotik sindrom, ya’ni massiv proteinuriyasiz 
shishlar va gipoalbum inem iya riv o jlan ish i bilan nam oyon b o 'lish i 
mumkin (Tareeva I. E., M uxin N. A., 1986).
« N e fro z » a ta m a s i 1 9 0 5 -y ild a ta k lif q ilin g a n va 1913 -y ild a
patologoanatom lar anjum anida buyrak kanalchalaridagi degenerativ 
o ‘zgarishlam i ifodalash va uni glomerulonefritda uchraydigan buyrak 
koptokchalaridagi y allig 'lan ish o'zgarishlaridan ajratish uchun qabul 
q ilin g a n . N e fro z k a n a lc h a la rd a k e c h a d ig a n p a to lo g o a n a to m ik
o'zgarishlam ing ustivorligini ifodalaydigan buyrak shikastlanishining 
um umiy nomi bo'Iib, asosan nefrotik sindrom bilan namoyon bo'ladi. 
Shu nuqtai nazardan hozirgi vaqtda «nefroz» atamasi klinik amaliyotda 
«nefrotik sindrom » atamasi bilan almashtirilgan.
B u y ra k (siydik) tosh kasalligi (nefro (-u ro ) litiaz) - buyrakning 
k o 'p uchraydigan kasalliklari-dan bin. Toshlar ko'pincha o‘ng buyrakda 
joylashadi; 15-20% kasallarda ikkita buyrakda ham tosh aniqlanadi. 6 5- 
70% hollarda tarkibida «Sa» ushlaydigan (shovul, fosfor, kamdan-kam 
ko 'm ir kislotasining kalsiyli tuzlari), 5-15% hollarda magniy, amoniy 
va kalsiy fosfatidan iborat struvitlar deb nomlanuvchi aralash toshlar 
uchraydi. B archa toshlarning 5 -15% ni urat toshlari tashkil qiladi. 
Taxminan 50% hollarda sistinli, oqsilli, xolesterinli toshlar uchraydi. 
B uyrak ko sa - jo m tiz im in i n usxa s ifa tid a eg a llay d ig a n to sh la r 
marjonsimon toshlar deyiladi. Toshlarning buyrak va siydik yoMlarida 
joylashish darajasi quyidagicha: 40-50% holatlarda toshlar jom larda,
28-30% da siydik naychasida, 8-15% da kosachalarda, 8-12% siydik 
pufagida va faqat 1% holatda uretrada aniqlanadi.
Toshlarning har bir xilining hosil bo'lishi m a’lum sabablar bilan 
bo g'liq , am m o tosh hosil bo'Iishiga ta ’sir qiiuvchi umumiy om illar

---

ham bor: 1) kam suyuqlik ichilishi va kam siydik ajralishi; 2) siydik 
tarkibida ko‘p tuzlar bo‘lishi natijasida ularning k o ‘p ajralishi (u yoki 
bu modda almashinuvi buzilishlari, kam diurez natijasida); 3) siydik 
yo‘Uari infeksiyasi; 4) alimentar omil. B a’zi holatlarda m a’lum darajada 
siydikda kristallanish ingibitorlari boM m asligining aham iyati ham
ehtimoldan xoli emas. Nordon reaksiyali siydikda oksalatli, uratli va 
sistinli toshlar, ishqoriy reaksiyali siydikda kalsiy fosfat, kalsiy karbonat 
va struvitlar (tripelfosfatlar)dan iborat toshlar hosil bo'ladi. Kasallikka 
xos patognom onik belgi - konkrem entlar ajralishi. O g‘riq xurujidan 
keyin doimo gem aturiya (ko‘pincha m akro-gem aturiya) kuzatiladi. U 
tosh bilan sh ik a stla n ish yoki jo m ic h i b o sim in in g kuchli o shish i 
natijasida fomikal to ‘r venalari yorilishi bilan b o g 'liq bo‘lishi mumkin. 
60-70% hollarda nefrolitiazda leykotsituriya kuzatiladi, yallig‘lanish 
jara y o n i k a s a llik k e c h ish i va p ro g n o z in i o g 'irla s h tira d i. D iu rez 
o‘zgarishi konkrem ent joylashish joyiga b og‘liq b o ‘ladi: tosh qancha 
siydik naychasi pastki qism ida joylashsa, u shuncha kuchli namoyon 
bo‘ladi. Siydik qistashi tosh siydik naychasining intram ural qism ida 
joylashganda jiddiy tezlashadi. Nefrolitiaz asoratlari: o‘tkir va surunkali 
p ielo n e frit, g id ro n e fro z , 0 ‘BE (s iy d ik n a y c h a s i o k k lu z iy a sid a ), 
surunkali pielonefritning terminal bosqichi bilan bo g‘liq SBE.
K optokcha filtratsiy asi, kanalcha rea b so rb siy a sin in g buzilishi. 
Siydik hajmining ko‘payishi -