O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

G epatolienal sindrom
jig a r va talo q n in g y o n m a-y o n (p arallel) 
shik astlan ish i b o i i b , talo q g ip erp laziy asi bilan nam oyon b o ‘ladi. 
G epatit, sirroz, B anti va G oshe k a sallik lard a uchraydi. Taloqning 
kattalashishi (splenomegaliya) jigarda qon aylanishining buzilishi yoki 
ikkita a ’zoning ham bir vaqtda shikastlanishi natijasida biriktiruvchi 
to ‘qima elem entlarining o‘sishi bilan b o g iiq b o iis h i mumkin. Taloq 
aso siy qon re z e rv u a rla rid a n b iri b o i g a n l i g i tu fa y li PG d a q o n
dim lan ish i, ta b iiy k i, yuqori d a ra jag a y e ta d i va bo shqa a ’z o la rg a
q a ra g a n d a ilg a riro q riv o jla n a d i. A m m o jig a r s h ik a s tla n is h id a
splenom egaliyani faqat PG bilan tushuntirib b o im a y d i. Ikkita a ’zo 
ishinin g q o ‘sh ilg an holda b uzilish i u la rg a xos k o ‘p gina um um iy 
xususiyatlar bilan ham tushuntiriladi. Bulardan biri jig a r va taloqning 
retikuloendotelial to ‘qimaga boy b o iis h i, y a ’ni modda alm ashinuvi, 
immunitet va gemoliz kabi bir xil jarayonlarda ishtirok qilishi. Ikkinchi 
bir xususiyati, ulardagi kengaytirilgan qon o ‘zani va qonning sekin 
oqishi. Shunday qilib, jigar va taloq kattalashishining birga qo‘shilishi 
ulaming turli sabablar ( infeksiya -to k sin la r) ta ’sirida kasallik jarayoniga 
bir vaqtda jalb qilinishi bilan tushuntirilishi mumkin.
S a riq lik (icteru s) jigar, o 4 y o ila ri shikastlanishida rivojlanadigan 
va teri q atlam i, sh illiq q avatlarning sa riq rangga b o ‘y a lish i b ila n
kechadigan sim ptom okom pleks hisoblanadi.
A gar qonda bilirubin miqdori 0,05 g/l dan (34 mkmol/1) k o ‘p b o isa , 
teri sariq rangga b o ‘yaladi. Sariqlikning uchta turi tafovut qilinadi:!) 
mexanik; 2) parenximatoz; 3) gemolitik.
Mexanik (jigar usti) sariqligi.
Bu sariqlik o ‘t yollarm ing to ii q va 
qisman bekilishi natijasida rivojlanadi. Sariqlik chaqiruvchi sabablar: 
jigar va umumiy o ‘t naychasining tosh, o‘sma, parazitlar bilan bekilishi, 
o‘t y o ila rin in g kistalar bilan qisilishi va operatsiyadan ke>in hosii

---

b o ‘ladigan chandiq natijasida torayishi, o‘t pufagi innervatsiyasining 
buzilishi natijasida diskineziyaga uchrasbi va b. lar bo'iishi mumkin. 
M ex an ik sariq lik d a qonda asosan bevosita (b o g ‘iang an) bilirubin 
m iq d o ri k o ‘p a y a d i. S iy d ik d a u ro b ilin b o 'lm a y d i, a x la t b ila n
skerkobilinning ajralishi kamaygan yoki o‘t yo‘llari qisman bekilishida 
birm uncha oshgan bo ‘ladi. Q onda o ‘tning boshqa tarkibiy qism lari, 
shu jum ladan, zaharli xususiyatga ega bo‘lgan o 't kislotalari (xolemiya) 
ham aniqlanadi. Bu bilan teri qichishi, bradikardiya, gipotoniya singari 
s im p to m la m in g p ay d o b o ‘lis h i tu sh u n tirila d i. 0 ‘tn in g ich ak k a 
tushm asligi natijasida unda hazm jarayoni keskin buziladi, k o ‘pincha 
ovqatlardagi yog‘ning 70% gacha bo'lgan miqdori axlat bilan ajraladi. 
Jigar osti sariqligiga qon ivishi tezligining pasayishi ham xos va u 
ichakda vitam in К s o 'rilish in in g b uzilishi va jig a rn in g oqsil hosil 
qiluvchi funksiyasining ishdan chiqishi bilan bog‘liq.
J ig a r (parenxim atoz) sa riq lig i. Infeksion
jaray o n lard a (virusli 
gepatit, Vasilev-Veyl kasalligi), fosfor, xloioform, margimush, efir va 
b. lar bilan zaharlanganda rivojlanadi. Qon tom ondan o ‘zgarishlar: 
bevosita biluribinning bo‘lishi, bilvosita bilirubinning k o ‘payishi, o ‘t 
kislotalarining uchrashi. Siydikda urobilinogen miqdorining ko‘payishi 
xos. B undan tashqari siydikda o ‘t kislotalari aniqlanadi. Siydikning 
q o r a m tir tu sd a b o ‘lis h i b iliru b in e m iy a (b e v o sita b iliru b in ) va 
urobilinuriyaga (qonga ichakdan so'rilad ig an va jigarga tushadigan 
urobilinogenning o ‘zlashtirilishi, y a’ni bilirubinga aylanishi buzilgan) 
bog‘liq.
Jigar sariqligining jigar - hujayrali, xolestatik va enzimopatik xillari 
farq qilinadi. Birinchi xilida jigar funksiyasining kompleks buzilishiga 
xos m etabolizm jarayoni va bilirubin transporti o ‘zgarishlari kuzatiladi. 
Jigar-hujayrali sariqlik asosida jig a r hujayrasi yetishmovchiligiga olib 
keladigan gepatotsitlar funksiyasi va strukturasining shikastlanishi -
sito litik sindrom yotadi. X olestatik sariqlik yoki jig a r ichi xolestazi 
m ustaqil o ‘zgarish yoki k o ‘pincha sitolitik sindrom asorati sifatida 
nam oyon bo‘ladi. 0 ‘t to ‘p!anishi (xolestaz) ham gepatotsitlarda - o ‘t 
k o m p o n en tla ri m eto b o lizm i b u z ilg a n h o latlard a ham o ‘t y o 'lla ri 
tom onidan kuzatilishi mumkin. Enzimopatik sariqlik nasliy pigmentli 
gepatozlarda rivojlanadi, unda bilirubin almashinuvining jig a r ichi u 
yoki bu fazasi buziladi. Am m o jig arn in g bilirubin alm ashinuvi bilan 
bo g ‘liq b o ‘lmagan funksiyasi uncha o ‘zgarmaydi.
Parinxim atoz sariqlikda yurak-tom ir tizimi tomonidan bradikardiya, 
g ip o to n iy a (ad ash g an n erv n in g o ‘t k islo tala ri bilan q itiq la n ish i)

---

kuzatiladi. O IT (oshqozon-ichak trakti)da yo g 'lam ing hazm bo'lishi, 
y o g 'd a enivchi vitam inlar so 'rilish in in g b uzilishi, d ispetik holatlar 
u chraydi, ax lat ran g siz la n a d i (axolik a x la t), jig a m in g fu n k sion al 
buzilishlari yaqqol ko'rinadi.