O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Ichak tutilishi
- ichakning buralib qolishi (ileus) - ichakdagi ovqat 
evakuatsiyasining barcha ovqat hazm qilish jarayonlari susayishi bilan 
birga to ‘xtashi. Ichak tutilishining uch turi farq qilinadi: 1) mexanik 
yoki obturatsion; 2) dinamik yoki funksional; 3) tromboembolik.

---

Ichak tutilishi o ‘tkir xirurgik kasalliklam ing 3,5-9,4% ni tashkil 
qiladi (Myasnikov A.A.). Ichak tutilishi patogenezining asosiy zvenosi 
quyidagilar: 1) ichak tutilgan joyda yallig‘lanish va nekroz; 2) tutilgan 
joyda ichakning haddan tashqari cho‘zi!ishi; 3) mexanoretseptorlardan 
MAT og‘riq im pulslarining y o ‘nalishi (shok rivojlanishi mumkin); 4) 
ichak autointoksikatsiyasi; 5) uzluksiz qusish natijasida organizmning 
suvsizlanishi.
Ichak autointoksikatsiyasining sabablari; 1) ichak peristaltikasining 
susayishi; 2) sekretsiyaning pasayishi; 3) axlat massasining to(planishi;
4) ichak tutilishi. K o‘rsatilgan holatlarda ichakda chirish va bijg‘ish 
jarayonlari kuchayadi, toksik moddalar (indol, fenol, gistamin va h.k.) 
h osil b o ‘ladi. U la r o rg an iz m d a z a ra rsiz la n ish g a u lg u ra olm aydi, 
reflektor yoki gumoral y o ‘l bilan MAT va boshqa a'zolarga ta’sir qiladi. 
Ichak autointoksikatsiyasiga xos belgilarga arterial qon bosim ining 
p a s a y is h i, y u ra k u ris h in in g s u sa y ish i, b osh m iy a p o ‘s tlo g ‘i 
funksiyasining tormozlanishi kiradi, komatoz holat rivojlanishi mumkin.
Operatsiya qilingan m e ’da patofiziologiyasi.
M e’dada operatsiya 
qilinganda 10-15% holatlarda xilm a-xil asoratlar rivojlanadi;
1) anastom oz q o ‘yilgan jo y d a evakuatsiyaning buzilishi, shu joy 
shishishi natijasida ovqat evakuatsiyasi sekinlashadi, antiperistaltik 
qusish vujudga keladi;
2) demping - sindrom («dumping» - unglizcha «irg‘itish») barcha 
kasallarda emas, ayrim larida rivojlanadi. Ayniqsa, tarkibida uglevod 
k o ‘p b o ‘lg a n o v q a t q a b u l q ilin g a n d a n 1 5 -2 0 d a q iq a d a n keyin 
boshlanadi, m adorsizlik, k o ‘ngil aynish sezgisi, bosh aylanishi, bosh 
o g ‘ris h i b ila n n a m o y o n b o ‘la d i, ich ak d a o g ‘riq payd o b o ‘ladi, 
keyinchalik bularga ich ketish q o ‘shiladi. Rengenologik tekshirishlarda 
m e ’daning ju d a tez b o ‘sh ab qolishi, ovqatning ichakka tez o ‘tishi, 
ingichka va y o ‘g ‘on ichak harakat funksiyasining tezlashishi aniqlanadi, 
o c h ic h a k tez o v q a tg a t o 'l a d i , m ex ano - va x e m o re ts e p to rla r 
q o ‘z g ‘aladi. U m um iy re fle k to r reaksiyalar rivojlanadi: qon bosimi 
pasayadi, qonda glukoza m iqdori o ‘zgaradi - oldin u ko‘payadi, keyin 
keskin gipoglikemiya va u bilan bogMiq gipoglikemik sindrom yuzaga 
keladi. Bu birdaniga ko‘p miqdorga glukoza shimilishi bilan izohlanadi, 
natijada insular apparat faollashadi, glukoza glikogenga aylanadi va 
tezlik bilan gipoglikemiya, keskin madorsizlik, qo‘l qaltirashi (tremor) 
va bosh aylanishi rivojlanadi. Bu sindrom 20-30 daqiqa davom etadi, 
ayrim vaqtlarda ovqat qabul qilish bilanoq boshlanadi va 1 soatgacha 
cho‘zilishi mumin. Ochlik, avitaminoz bemor va uning ruhiy holatining

---

astenizatsiyalanishiga olib keladi. V itaininga boy ovqatlarni qabul 
qilish, parhez, uglevodlaming cheklanishi aham iyatga ega;
3) o ‘t qusish sindrom i (duodenobiliar yoki olib keluvchi sirtm a, 
h alq a sin d ro m i), B ilro t - II u su lid a m e ’da rez e k siy a q ilin g an d a
kuzatiladi, qorinda kuchli og‘riq va ichak shishishi bilan kechadi, bunga 
o ‘t bilan qusish qo'shiladi (o‘t m assasida 500 ml gacha o ‘t b o ‘ladi). 
O vqat hazm qilishn in g o g ‘ir y etish m o v ch ilig i riv o jlan ad i, avvalo 
y o g 'l a r hazm bo*lishi b u z ila d i, y o g ‘d a e ru v c h i v ita m in la r 
o'zlashtirilm aydi. Bulaming hamm asi qayta operatsiya qilishga asos 
bo‘ladi;
4) vitam in B ]2 tanqisligi anem iyasining rivojlanishi. M a’lum ki, 
m e’dada gastromukoprotein ishlab chiqariladi. M e’daning total yoki 
subtotal rezeksiyasida vitam in B 12 ish lab chiq arilishi uchun zaru r 
gastromukoprotein hosil bo'lishi buziladi va rezeksiyadan bir necha yil 
keyin vitamin B 12 tanqisligi anemiyasi rivojlanadi (anemiyaning darhol 
rivojlanmasligi, uning jigarda m a’lum zaxirasi borligi bilan bog'liq).
M ashg‘ulotda bajarilad ig an am aliy ish la r va o‘zlashtirilishi lozim 
bo'Igan am aliy ko‘n ik m a la r bilan tanishish
1-ish.
M e’da shirasida erkin xlorid kislotasi va umumiy kislotalikni 
YU. R. Zamonovning mikrokimyoviy uslubi bilan aniqlash.
K ic h k in a , h a jm i 1 5 -2 0 m l s ta k a n g a p ip e tk a b ila n 1 m l 
te k s h ir ila d ig a n m e ’d a s h ir a s i o lin a d i v a u te n g m iq d o rd a
distirillangan suv bilan suyultiriladi. S o ‘ng unga bir tom chi aralash 
in d ik a to r q o 's h ilib , m ik ro b u retk ad ag i N aO H d etsin o rm al e ritm a
b ila n titrla n a d i, titrla s h to ‘q y a s h il ra n g , u m u m iy k is lo ta lik n i 
aniqlashda esa binafsha rang hosil bo ‘lguncha davom ettiriladi. Erkin 
xlorid k islo ta va um um iy k islo talik 100 m l m e ’da shirasi titrla sh
uchun ketgan ishqorli natriy m illitrlari m iqdori bilan ifodalanadi. 
T ekshirishga 1 ml m e’da shirasi o lin g an lig i tufayli, titrlash uchun 
s a r f b o 'l g a n N aO H m iq d o ri 100 g a k o 'p a y tir ila d i. K is lo ta lik
foizlarda aniqlanadi: 1 ml ishqoriy n atriy 0,00365 ml m utlaq xlorid 
kislotaga mos keladi. 100 ml shirani titrlashga 40 ml ishqoriy natriy 
ketdi deb taxm in qilinsa:
1 ml - 0,00365 
X = ° >Q03^ x4° = 0,146%
40 ml - X
y a’ni, m e’da shirasi kislotaligi 0,146% ni tashkil qiladi.

---

2 -ish .
Pepsinning hazm qilish kuchini N.P, Pyatnitskiy bo‘yicha 
aniqlash.
M e ’d a shirasi pep sinining hazm qilish kuchi uning sut ivitish 
xususiyati bilan aniqlanadi. Probirkaga 0,1 ml m e’da shirasi quyiladi, 
unga tez lik bilan 5 mi su t-a tse tat aralashm asi (sigir suti va atsetat 
b u ferin in g bir hajm dagi aralash m asi) solinadi, vaqt sekundom erda 
belgilanadi. Probirka devorida kazeinning m ayda pag‘achalari hosil 
bo‘lish vaqti aniqlanadi. Pepsinning kuch birligi sifatida 60 s. davomida 
uning 5 ml sut - atsetat aralasbm asini ivitish uchun ketgan miqdori 
qabul qilinadi.
Hisoblash: pepsinning hazm qilish kuchi teng:
60 x 10
tajribada olingan soniyalardagi vaqt
3-ish. Tajribaviy
Eksperim ental) gastritli itlarda m e’da motorikasi 
k o ‘rsatkichlarini o ‘rganish.
I tla r d a ta jrib a v iy y o ‘l b ila n c h a q irilg a n g a s tr itla r nos va 
gastrospetsifik sensibilizatsiyada yozilgan gastrogram m alarda m e’da 
m o to rik a sin in g quyidagi k o ‘rsa tk ic h lari o ‘rg an ilad i: tonus, m e ’da 
qisqarish amplitudasi, I, II, III tartibli to ‘lqinlar.
Jihozlar:
gastrit bilan kasallangan bemoming m e’da shirasi, 15- 
20 m l stakan cha, 1 ml p ip etk a, d istirillan g an suv, aralashtirilg an 
indikator (10 mg metilli k o ‘k + 10 m g paradimetilamidoazobenzol + 
100 m g fenolftalein va 10 ml 96° spirt), NaOH ning detsinormal eritmasi, 
m ikroburetka, probirka, 0,1 m l mikropipetka, 5 ml pipetka, pH - 4,95 
su t - a tse ta t aralashm asi (ten g h a jm li sigir suti va a tse ta t buferi 
aralash m asi), tajribadagi g astritli itlar gastrogram m asi, m illim etrli 
q o g ‘oz.
AUDITORIYAISHI