O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Mavzuni o g ‘zaki muhokama qilish. Amaliy ishlarni mustaqil
bajarish va amaliy ko‘nikmalarni o ‘zlashtirish
Quyidagi ishlar bajariladi:
1) qu yon va s ic h q o n la rg a g ip o g lik e m ik kom a c h a q ir is h va
keyinchalik tajribaviy (eksperimental) terapiya о ‘tkazish (ко 'rgazmali
tajriba);
2) kalamushda alloksanli diabet nusxasini yaratish.
Talaba: 1) ek sp erim en tal h a y v o n lard a g ip o g lik em iy a ho latin i 
chaqirish: g ipog lik em ik kom a ko‘rsa tilish id a uning ham m a paydo 
bo‘lish belgilari, rivojlanish mexanizmi va oqibatlarini o'rganish; 2) 
hay vonn i g ip o g lik e m ik h o latd an c h iq a ris h ; 3) a llo k sa n li d ia b e t 
nam oyon b o ‘lish belgilarini tavsiflash va bu patologiya rivojlanish 
mexanizmini bilishi kerak.
Tajriba (eksperiment) bayonnomasi va xulosalarni yozish
Talaba mustaqil ravishda quyon va sichqonlarda gipoglikemik koma 
m anzarasini kuzatish asosida bayonnoma tuzadi ham da kalam ushda 
alloksan yuborgandan keyin uning holatini aniqlaydi (term om etriya 
va n afas s o n in i sa n ash va b.). G ip o g lik e m ik kom a riv o jla n ish
m e x a n iz m la ri va ta jrib a v iy (e k s p e rim e n ta l) te ra p iy a m o h iy a ti,

---

sh u n in g d ek ta jrib a v iy (e k sp e rim e n ta l) alloksanli diabetd a m odda 
alm ashinuvi jarayonlari buzilishi to ‘g ‘risida xulosa qiladi.
Vaziyatli masalalarni yechish
1 -m a sa la .
T ajriba (e k sp e rim e n t)d a itda m e ’da o sti bezi olib 
tashlangan. O peratsiyadan keyin pankreatik insulin yetishm ovchiligi 
holati yuzaga kelgan: tana og‘irligi kamaygan (ishtaha yuqori bo‘lishiga 
q a ra m a s d a n ), ju d a k o ‘p m iq d o rd a d iu re z va ta s h n a lik , h a r xil 
infeksiyalarga m oyillik paydo b o ig a n . Laboratoriya tekshirishlarda 
qonda g lu k o za , x o le ste rin v a lip o p ro te in la rn in g yu q o ri m iq d o ri, 
um um iy oqsil, uning г - globulin fraksiyasi m iqdori kam ayganligi, 
siydikda glukoza m avjudligi aniqlangan.
1. Tajriba (eksperiment)da qaysi kasallik nusxasi yaratilgan?
2. Karbonsuvlar almashinuvi buzilishlari bilan b o g iiq simptomlarni 
k o ‘rsating.
3. Y o g ‘- l i p i d a lm a s h in u v i b u z ilis h i b e lg ila ri va u la rn in g
m exanizm larini ifodalang.
4. Oqsil almashinuvi buzilishlari va ulaming oqibatlarini ko‘rsating.
2 -m asala.
Itda m e’da osti bezi olib tashlangandan keyin qandli 
diabetning og ‘ir shakli rivojlangan.
1. A gar bu hayvonda gipofiz o lib tashlansa, uning holati qanday 
va nim a uchun o ‘zgaradi?
2. Bu patologiyani birinchi b o i ib kim o ‘rgangan?
3-m asala.
Tajribaviy (eksperim ental) alloksanli diabetli quyonda 
qand bilan zo‘riqish sinam asida qonda qand m iqdorining o ‘zgarishi 
o ‘rganilgan.
1. Hayvonda m e’yoriy qand egri chizig in in g qanday o ‘zgarishlari 
kuzatiladi?
2. A lloksanning patogen ta ’siri m exanizm i nimadan iborat?
4-m a sa la .
33 yoshli S. ism li b em orga «tez yordam » shifokori 
chaqirilgan. Bem orning ahvoli o g ‘ir, hushi xiralashgan, vaqti-vaqti 
bilan to n ik talvasa yuzaga keladi. Terini ter qoplagan. K o‘z olm asi 
tonusi o ‘rtacha. AB - 80/40 mm. sim . ust.ga teng, puls tezlashgan, 
ipsimon. Bemor qarindoshlarining aytishicha, u bir necha yil davomida 
qandli diabet bilan kasallangan. K eyingi vaqtlarda bem or insulinga 
nisbatan yuqori sezgirlik seza boshlagan, bu ochlik sezgisi, q o i la r
q a ltira s h i, te rla sh in su lin n in g k ic h ik m iqdori y u b o rilg a n d a asab 
q o ‘z g ‘a lu v c h a n lig in in g o sh ish i k o ‘rin is h id a n am o y o n b o ‘lgan. 
In s u lin n in g n a v b a td a g i in y e k s iy a sid a n oz v aq t o ‘tg an d a n k eyin

---

bemorda kollaps rivojlangan. Shifokor bem orga glukozaning 40 % li 
eritmasidan 20 ml, 1 % li adrenalin eritmasidan 1 ml yuborgan. Undan 
so‘ng bem om ing holati m e’yorlashgan.
1. Bemorda kollaps rivojlanishining m exanizm i nimadan iborat?
2. Tiklovchi terapiya mexanizmini tushuntiring.
3. Insulin qaysi birliklarda m iqdorlanadi? Insulin birligi sifatida 
nima qabul qilingan?
4. Kim insulinni kashf qilishga sazovor b o ig an ?
5-m asala.
17 yoshli E. ism li bem or ishtahaning yuqoriligidan va 
kuchli chanqashdan shikoyat qilgan. Nahorda qonda qand miqdori 16 
m m ol/l. O vqat qabul qilgandan keyin uning m iqdori k o ‘paygan va 
ancha vaqt davomida yuqori miqdorda qolgan. Insulin yuborilishi qonda 
qand m iqdorini deyarli kamaytirmagan. K unlik diurez 41, siydikning 
solishtirma o g irlig i 1035. Siydikda qand aniqlangan.
1. Bemorda aniqlangan giperglikemiya patogenezi nimadan iborat?
2. In s u lin y u b o rg a n d a n k e y in q o n d a qand m iq d o rin in g
o ‘zgarm asligini qanday tushuntirish m umkin?
3. Poliuriya kelib chiqishini qanday tushuntirish mumkin?
6-m asala.
50 yoshli, M. ismli bem or shifoxonaga o g ‘ir ahvolda 
olib kelingan. Bem om i hushi y o ‘q, rangi oqargan. Teri quruq, k o ‘z 
olm alari yum shoq, nafas shovqinli, chuqur, chiqaradigan nafasidan 
atseton hidi keladi. AB - 80/40 mm sim. ust.ga teng, puls 1 daqiqada 
100 marta, kichik to iiq likk a ega. Tana harorati 36,1° C. Siydikda k o ‘p 
miqdorda keton tanachalari aniqlangan. Qon pH - 7,0. Bem om i olib 
kelgan odamning m a’lum qilishicha, u qandli diabet bilan kasallangan. 
Keyingi vaqtlarda ovqatlanish rejimini ko ‘p buzgan. Bundan bir necha 
kun oldin to k sikoinfeksiyani boshdan kech irgan . Insulin y u b o rish
tufayli bem om i og‘ir holatdan tezda qutqarishga erishilgan.
1. Bemorda atsidozning qaysi turi rivojlangan?
2. Ketonemiya rivojlanishi nim adan iborat?
3. D iabetik kom a ham m a vaqt ham keton tanachalari to 'p lan ish i 
bilan b o g iiq m i?