|
Kichik kurslardagi fattlar bo ‘yicha asos bilimlar darajasini tekshirish
1. Asosiy almashinuv nima? U nimaga teng?
2. Asosiy almashinuvni aniqlashning usullari.
3. Asosiy almashinuv darajasi nimaga bog'liq?
4. Tana yuzasi qoidasi nimadan iborat?
5. Asosiy almasltinuvga ta ‘sir qiluvchi gormonlami ayting.
6. Bolalarda asosiy almashinuvning ко 'rsatkichlari.
7. Asosiy oaq-ovqat mahsulotlarining ozuqa moddalari kaloriyasi qanday?
8. Ovqatning spetsifik dinamik ta ’siri nima?
9. Odamning ovqat ratsionida asosiy oziq-ovqat mahsulotlarining me'yori.
10. Yog'da eruvchi vitaminlami ayting. Ulaming organizmdagi asosiy roli.
11. Suvda eruvchi vitaminlarni ayting. Ulaming organizmdagi asosiy roli.
Asosiy o'quv savoliari
1. Asosiy almashinuv patologiyasi: asosiy almashinuvning oshishi va
kamayishi.
2. Ochiik, ekzogen va endogen sabablari.
3. Ochiik turlari (mutloq, to 4liq, to ‘liq bo‘Imagan, qisman).
4. To'liq ochlik davrlari; ochlikning har xil davrlarida modda almashinuvi
va fiziologik junksiyalarning o'zgarishlari.
5. To'liq bo'lm agan va qisman ochlik. Oqsil va oqsil-kaloriya
yetishmovchiligi.
6. Vitaminlar almashinuvi buzilishlari: giper
gipo
-
va avitaminozlar,
ularning asosiy shakllarining namoyon bo ‘lishi.
7.
Erta yoshdagi bolalarda ochlik xususiyatlari.
Annotatsiya
A so siy a lm a sh in u v p a to lo g iy a si o rg an izm da doim o kechuvchi
hayotiy muhim funksiyalarni saqlashga qaratilgan metabolik jarayonlar
intensivligi o‘zgarishlarini aks ettiradi. Asosiy almashinuv patologiyasi
quyidagilarda kuzatiladi:
- qalqonsim on bez giperfunksiyasi - gipertireozda (100-150 %
gacha) va tireotoksikozning muhim tashxisiy belgisi b o iib hisoblanadi;
- g ip o fiz g ip e rfu n k s iy a s id a : g ig a n tiz m v a a k ro m e g a liy a d a
(gipofizning eozinofflli adenomasi) somatotropinning ortiqcha bo iish i
anabolik jarayo nlam i faollashtirib, asosiy alm ashinuvning oshishiga
olib keladi;
- b u y ra k u s ti b e z i m a g 'iz q a tla m i g ip e rfu n k siy a s id a :
feoxrom atsitom ada adrenalinning ortiqcha b o 'lis h i y urak qisqarish
sonini kuchaytirib va tezlashtirib asosiy almashinuvni stimullaydi;
- jinsiy bezlar giperfunksiyasida: testosteron va progesteronlaming
ortiqcha b o iis h i erkin oksidlanishni faollashtiradi va bu orqali asosiy
alm ashinuvni kuchaytiradi;
- m e’da osti bezi olib tashlanishida. Insulin funksiyasining to‘xtashi
keton tanachalarining to ‘planishi va oksidlanishning fosforlanishdan
ajralishiga olib keladi;
- isitma, intoksikatsiya, infeksion-allergik kasalliklarda. Mexanizmi:
oksidlanishning fosforlanishdan ajralishi, endotoksinlar ta’siri;
- yurak yetishmovchiligida. Mexanizmi: gipoksiya va giperkapniya
natijasida nafas va qon aylanish a ’zolarining ishi kuchayadi, bu asosiy
alm ashinuvning 3 0 -5 0
%
gacha oshishiga olib keladi;
- xavfli o ‘sm aning oxirgi bosqichlarida. M exanizmi: makroergik
birikm alarning kuchli parchalanishi;
- anemiyalarda. M exanizm i: asosiy alm ashinuvning m etabolizm
toksik mahsulotlari ta ’sirida kuchayishi; yurak va nafas a ’zolari ishining
kuchayishi.
Asosiy almashinuv quyidagi holatlarda kamayadi:
- qalqonsim on bez gipofunksiyasi - g ip otireo zda (m iksedem a,
k retin iz m ) h u ja y ra m ito x o n d riy a la rid a o k s id la n is h ja ra y o n la rin i
stimullovchi tiroksin ishlab chiqarilishi kamayishi natijasida;
- g ip o fiz g ip o fu n k s iy a s id a . T ire o tro p in v a k o rtik o tro p in
m iqdorining k am ayish ida (gip o p itu itarizm ) issiq lik h o sil b o 'lis h i
ozayadi;
- buyrak usti bezi gipofunksiyasida. Masalan, tuberkulezda buyrak
usti bezining ikki tom onlam a shikastlanishi energetik jarayonlarning
pasayishiga va asosiy almashinuvning kam ayishiga olib keladi;
- jinsiy bezlar gipofunksiyasida. K astratsiya, jin siy bezlarning
y e ta rli riv o jla n m aslig i, k lim aks h u jay rad a e n e rg e tik jara y o n la rn i
kamaytiradi;
- in su lin k o ‘p h o sil b o 'lis h id a . In su lin m u sh a k q isq a rish in i
susaytiradi, oksidlanishning fosforlanish bilan birga kechishini oshiradi,
bu issiqlik ishlab chiqarilishini kamaytiradi;
- uzoq m u d d atli o c h lik d a - en erg iy a s a r f b o ‘lis h in i k e sk in
cheklaydigan m exanizm lar ishga tushadi.
Ochlik
ovqat m oddalarini butunlav voki yetarli hichmacligi ,,ior
tarkibining yoki o 'z la sh tirilish in in g keskin b u zilish i bilan b o g 'liq
bo‘lgan organizm holatidir (Veselkin P. N., 1977). Ochlik fiziologik va
patologik bo'lishi mumkin. Fiziologik ochlik sut emuvchi hayvonlarda
(yum ronqoziq, ayiq, tip ra tik a n va b .) qish k i u y q u p ay tid a, q u r t-
qumursqalarda, baqa, baliq, sovuqda dong qotgan holatda; hayvonlar
migratsiyasi davrida uchraydi. Patologik ochlik oziq-ovqat bo'lmasligi,
yetishm asligi, tarkibining o'zlashtirilishining (organizm da patologik
o'zgarishlar) buzilishi natijasida hosil bo'ladi. Ochlik sabablari tashqi
va ichki b o 'lis h i m um kin. Tashqi yoki ekzogen - oziq-ovqatning
b o 'lm aslig i, yetarli ovqatlanm aslik, ovqat sifatining buzilishlaridir.
B unda m uhim rolni ijtim o iy om illar o 'y n a y d i. Ichki yoki endogen
sabablar ovqat moddalari o'zlashtirilishining buzilishiga olib keluvchi
ovqat hazm qiluvchi tiz im lar k asalliklari, in fek sio n k asallik lar va
boshqa jarayonlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Jum ladan, bemorda
o c h lik o rg an iz m g a o v q a tla rn in g k iris h ig a m e x a n ik t o 's i q h o sil
bo'Iganda (qizilo'ngach, m e’da bo'yni torayishi va h.k.), infeksiya va
in to k sik a tsiy a la rd a , e n d o k rin va ru h iy k a s a llik la rd a riv o jla n ish i
mumkin.
O chlik turlari: to 'liq va m utloq; to 'liq b o 'lm ag an ; qism an yoki
m iqdoriy bo'lishi mumkin.
To‘liq ochlik ovqatning butunlay qabul qilinmasligida, ammo suv
q a b u l q ilin g a n d a riv o jla n a d i; m u tla q o c h lik su v ham qabul
qilinmaganda rivojlanadi; to ‘liq b o im ag an miqdoriy ochlik (ovqatning
y e ta rli b o ‘lm a s lig i), o rg a n iz m g a tu sh a d ig a n o v q a t k a lo riy a si
sarflanishga nisbatan kam b o iis h id a uchraydi. Q ism an yoki sifatiy
o c h lik d a o v q a t k a lo riy a s i o rg a n iz m tala b ig a m os k e la d i, am m o
ovqatning ayrim zarur kom ponentlari (oqsil, y o g ‘lar, karbonsuvlar,
vitam inlar) organizm ga yetarli m iqdorda tushmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
