O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Gipoksik holatlar profilaktikasi va terapiyasining patofiziologik
asoslari.
O rganizm ning kislorod yetishm ovchiligiga chidamliligi to ‘qimani 
k islorod bilan ta ’m inlaydigan tizim lar funksional im koniyatlarining 
k o ‘pay ish i hisobiga (m ashq q ilish ) ortishi m umkin. B unga hujayra 
k islo ro d o ‘z la sh tirish in in g k o ‘p a y ish i va anaerob ja ra y o n la rn in g
kuchayishi kiradi. Organizmning kislorod iste’mol qilishini kamaytirish 
m aqsadida gipoterm iya va gibem atsiya usullari (organizm ga asab va 
endokrin tizim lar blokadasini chaqiruvchi farm akologik vositalam i 
quyish, tana haroratini pasaytirish) q o ‘llaniladi. G ipoksik holatlam i 
d a v o la s h d a av v alo k islo ro d y e tish m o v c h ilig in i c h a q irg an aso siy
sababni b artaraf qilish zarur.
K o ‘p ch ilik holatlarda g iperbarik oksigenatsiya, y a ’ni kislorodni 
yuqori bosim ostida yuborish qo‘llaniladi. Bu qonda va to‘qimada fizik 
erigan kislorod zaxirasini hosil qilishga imkoniyat tug‘diradi. Umumiy 
rezistentlikni oshirish uchun buyrak usti bezi va gipofiz gorm onlari 
ishlatiladi. Qon pH siljishini korreksiya qiluvchi va anaerob almashinuv 
to k s ik m a h s u lo tla rin i z a h a r s iz la n tiru v c h i k im y o v iy v o s ita la r 
q o ‘llaniladi.
Homila va chaqaloq gipoksiyasi.
 
Homila gipoksiyasi patologik holat 
b o ‘lib , h o m ila t o ‘q im a v a a ’z o la rin i k islo ro d b ila n y e ta rli 
ta ’m inlanm asligi yoki kislorodning noadekvat utilizatsiyasi natijasida 
kelib chiqadi. 0 ‘tkir yoki intranatal va surunkali yoki antinatal homila 
gipoksiyasi farq qilinadi.
A sosiy sabablari: tug‘riqning har xil nuqsonlari (kindikning tushib 
qolishi yoki qisilishi, y o ‘ldoshning vaqtidan ilgari ajralishi, bachadon 
yorilishi v a b.). M exanizmi: bachadon - y o ‘ldosh qon aylanishining

---

o ‘tkir buzilishi. Surunkali yoki antitatal tu g‘ilishga qadar ro ‘y beradi, 
asta-sekinlik bilan rivojlanadi. Shuning uchun ham hom ila o ‘rtacha 
kislorod defitsitiga adaptatsiyalanadi. Ham ekstragenital kasalliklarda 
(dekom pensirlangan yurak poroklari, o ‘pkaning o g ‘ir kasalliklari va 
b .), ham h o m ila d o rlik n in g h a r xil p a to lo g iy a la rid a (to k sik o z la r, 
homilaning qorinda uzoq olib yurilishi, infitsirlanish va h.k.) kuzatiladi. 
Hom ila kasalliklari (gem olitik kasallikning o g ‘ir shakllari, m arkaziy 
asab tizim i riv o jla n ish n u q son lari va b .) h am h o m ila o rg an iz m i 
surunkali gipoksiyasining sababi bo 'lishi mumkin.
O g ‘ir 
k is lo ro d
y e tis h m o v c h ilig i 
q o n
a y la n ish i 
va 
mikrotsirkulatsiyaning jiddiy buzilishlariga olib keladi: homilada qisqa 
muddatli arterial qon bosimining oshishi, taxikardiya kuzatiladi, so‘ng 
ular arterial qon bosimining pasayishi va bradikardiya bilan almashadi, 
qon plazm aning tom ir o ‘zanidan ch iqish i n atijasid a quyuqlashadi, 
t o ‘q im a la rd a s h is h riv o jla n a d i. M o d d a a lm a s h in u v i to k sik
mahsulotlarining to‘qimalarda to ‘planishi (atsidoz) hujayri ichi shishiga 
olib keladi. Bu o ‘zgarishlar hayotiy m uhim a ’zo lar funksiyasining 
buzilishi, hom ilaning o ‘lishi, chaqaloq asfiksiyasiga sabab b o 'lish i 
mumkin.
Erta yoshdagi bolalar gipoksiyasi xususiyatlari.
M a’lumki, homila 
va ch a q alo q o rg a n iz m i k islo ro d y e tis h m o v c h ilig ig a k a tta la r 
organizm iga nisbatan k o ‘proq chidam li. Yurakda glikogen zaxirasi, 
miya va yurakda ATF konsentratsiyasini bir maromda saqlash qobiliyati 
aham iyatga ega. H o m ila organizm ida an aero b g lik o liz jaray o n lari 
kuchaygan b o ‘ladi va u kislorod y etish m o v ch ilig ig a chidam lilikni 
ta ’minlaydi. 0 ‘rtacha metabolik atsidoz hom ila rivojlanishi fiziologik 
sharoiti deb qaraladi va modda almashinuvi xususiyatlari bilan bog‘liq. 
H o m ila g e m o g lo b in in in g (H b F ) k is lo ro d g a y a q in lig i, k a tta la r 
gemoglobiniga nisbatan yuqori, bu ham homila organizmining kislorod 
yetishmovchiligiga yuqori chidamligining ta ’m inlanishiga olib keladi. 
Gipoksiya sharoitida qon qayta taqsimlanadi. Natijada miya, yurak va 
buyrak usti bezlari qon bilan yaxshi ta ’minlanadi.
C h a q a lo q la rn i k is lo ro d y e tis h m o v c h ilig id a n h im o y a lo v c h i 
kompensator m exanizm larining yaxshi rivojlanganligidan qatt’i nazar, 
gipoksiya chaqaloq va erta yoshdagi bolalarning eng muhim patologik 
holatlarid an biri hisoblanadi. U k o ‘pg in a yom on patogen ta ’sirlar 
(y o ‘ldosh p a to lo g iy a s i, k in d ik n in g q is ilis h i, te z ta k ro rla n a d ig a n
in fe k siy a , s u rf a k ta n t t u g ‘m a n u q so n i, im m u n m e x a n iz m la r 
yetishm ovchiligi va b.) bilan bog‘liq. Shu nuqtai nazardan chaqaloq

---

holati tavsiflanishi asosiga Apgar shkalasi q o ‘yilgani tasodifiy emas. 
Chaqaloqlarda gipoksiya miya qon aylanishi va nafas buzilishi sindromi 
rivojlanishida yetakchi patogenetik zveno hisoblanadi. Qonning p 0 2 
40 mm sim. ust. gacha kamayishi miyada qon aylanishining buzilishiga 
olib kelmasligi mumkin. Ammo uning yanada pasayishida miyada qon 
oqimi keskin ko‘tariladi. Respirator distress sindromi (RDS) yoki gialin 
membranalari kasalligi, o ‘pkada gaz almasbinuvining keskin kamayishi 
bilan tavsiflanadi va gipoksiya sababli tug‘riqdan keyin rivojlanadi. 
Xalqaro statistika m a’lumotlariga ko‘ra, 25-35 % holatlarda chaqaloqlar 
o ‘lim ining sababi hisoblanadi. Og‘ir RDS dan tirik qolgan bolalarda 
y u q o ri n ev ro lo g ik a so ra tla r, ay n iq sa in tra tse re b ra l qon q uyilish i 
kuzatiladi. Gipotalam us m arkaziy regulatsiya m exanizm lari va miya 
u stin in in g g ip o k sik shikastlan ish i yuzaga kelg an nafas buzilishini 
chuqurlashtiradi.
M ashg ‘u lotd a b a ja rila d ig a n am aliy ish ia r va o‘zlashtirilishi lozim 
b o ig a n am aliy ko‘n ik m a la r bilan tanishish
1 - is h .
Q o n n in g k is lo ro d s ig ‘im i k a m a y ish i n a tija s id a h o sil 
bo‘ladigan gipoksiya tipini yaratish va o ‘rganish.
Kalam ush terisi ostiga natriy nitritning 3 % li eritmasi yuboriladi. 
Gipoksiyaning o g ‘ir shaklini olish uchun tana og‘irligi 200 g ga teng 
bo‘lgan kalamushga 3 % li eritmani 0,8 ml li, o ‘rta darajali gipoksiyani 
chaqirish uchun 100 g tana og ‘irligiga 5 ml hisobida ushbu eritm a 
y u b o r ila d i. 20 d a q iq a d a n k e y in h a y v o n d a a s ta -s e k in lik b ila n
g em o g lo b in n in g m etg em o g lo b in g a a y la n ish i b ilan bog*liq gem ik 
gipoksiya rivojlanadi. Jiddiy hansirash kuzatiladi. Nafas tezlashadi va 
chuqurlashadi, so‘ng u talvasali tus oladi. Taxminan 40-50 daqiqadan 
keyin h ay v o n lar a sfik siy a holatida o ‘ladi. U lar yorib k o ‘rilad i va 
m etgem oglobinning k o ‘p m iqdorda hosil b o ‘lishi natijasida qonning 
«shokolad» rangiga kirishi kuzatiladi. Agar qon probirkaga olinib, teng 
ra v is h d a d is tilla n g a n suv b ila n s u y u ltirils a v a s p e k tro sk o p g a
joylashtirilsa, spektm ing qizil qism ida metgemoglobinga xos yutilish 
y o ‘llarini ko ‘rish mumkin.
2-Ash.
Organizm tur reaktivligining gipoksiyaga chidamlilik rolini 
o'rg an ish .
Kom ovskiy apparatiga ikkita hayvon: sovuq qonli (baqa) va issiq 
qonli (sic h q o n , k alam ush yoki d en g iz c h o ‘ch qasi) jo y la sh tirilad i. 
H a y v o n la rn in g d a s tla b k i h o la ti a n iq la n a d i, m e ’y o riy a tm o sfe ra

---

bosim ida nafas olishi sanaladi. B arokam eradagi havoni siyraklatib 
hayvon holati, nafas soni havo tortib olingungacha b o ‘lgan umumiy 
holati kuzatiladi. Hayvonning o ‘lib qolishiga yo‘l qo‘ymay gipobariya 
sharoitida, issiqqonli hayvonlarda talvasalar rivojlanish vaqti va baqada 
uning holati belgilanadi. O lingan natijalar tahlil qilinadi, gipoksiya 
sh a ro itid a organizm tu r rea k tiv lig in in g ro li to ‘g ‘ris id a x u lo sa la r 
chiqariladi.
Jihozlar:
kalamushlar, sichqon (dengiz cho‘chqasi), spektroskop, 
Komovskiy apparati, shisha qalpoq, 3 % li natriy nitrat eritm asi, shprits, 
ignalar, pinset, qaychilar, buyraksimon tog‘oracha, vazelin.
AUDITORIYA ISHI