O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Mitozyoki kariokinez -
hujayraning bilvosita bo‘linishi. Uning fazalari: 
profaza, metafaza, anafaza, tanafaza.
13. Hujayra nasosi hujayraga suv, elektrolitlar, shakar va boshqa mahsulotlami 
ularning konsentratsiya gradientiga qarama-qarshi tushishini ta’minlaydi. Kaliy-

---

natriy nasosi hujayra membranasi orqali natriy va kaliy ionlarining osmotik 
kuchga qarshi harakatini boshqaradi. Hujayra ichida kaliy ionlari konsentratsiyasi 
hujayra tashqarisiga qaraganda 20-30 marta yuqori darajada saqlanadi. Hujayra 
ichida natriy ionlari konsentratsiyasi esa hujayra tashqarisiga qaraganda taxminan 
10 marta kamdir. Kaliy-natriy nasosi ishi makroergik birikmalar (ATF) energiyasi 
orqali ta’minlanadi.
5-mashg‘ulot
1. 
Mikrotsirkulator o'zan
mayda tomirlar tizimi bo‘lib, arteriolalar, 
gemokapillarlar, venulalar, arteriovenular anastomozlami o‘z ichiga oladi.
2. 
Qon tomiri kapillarlari
organizmning juda ko‘p sonli va eng mayda 
tomirlaridan hisoblanadi. Eng ingichka, diametri 4-5 dan 6-7 mkm gacha bo‘lgan 
kapillarlar ko'ndalang - targ‘il mushaklar, asablar va o‘pkada bo‘ladi, yirikroqlari 
(7-11 mkm) teri va shilliq qavatlarda uchraydi. Kapillaming venoz qismi diametri, 
uning arterial qismiga qaraganda 1,5-2 marta kengroqdir.
3. 
Kapillar devori
uch qavat: ichki (endotelial hujayralar), o ‘rta (bazal 
membranaga joylashgan peritsetlar) va tashqi (adventitsial hujayralar va kollagen 
tolalari) yupqa qatlamdan iborat.
4. 
Gistogematik baryer
endoteliy, kapillar bazal membranasi hamda 
perivaskular biriktiruvchi to'qimadan tashkil topgan. Bazal membrana amorf 
modda va fibrillar tuzilmalardan iborat. Unda uning moddalarga nisbatan tanlab 
o‘tkazuvchanligi bilan bog‘liq bo‘lgan karbonsuv - oqsil - lipidlar kompleksi 
saqlanadi. Bazal membrana qalinligi 30-35 nm.
5. Odatda fiziologik sharoitda har bir to‘qimada 50 % ishlamaydigan 
kapillarlar bo‘ladi. Ularning teshigi kichraygan, shakili elementlar ular orqali 
o‘tmaydi. Kapillarlar ochilganda ularning teshigi me’yorlashadi, ammo ular 
faqat plazma saqlaydi (bular plazmatik kapillarlar). Funksiyalanuvchi yoki 
ochilgan kapillarlar ishlayotgan a'zoiarda ustivorlik qiladi, ularda yaxlit qon 
sirkulatsiya qiladi. Ikki xil funksiyalanuvchi kapillarlar: magistral va yonlama 
kapillarlar farq qilinadi, keyingilari kapillarlar to‘rini hosil qiladi.
6. Kapillarlar o‘tkazuvchanligi bazal membrana va tomirni o‘rab olgan 
biriktiruvchi to‘qimaning asosiy moddasi holatiga, shuningdek qonda kalsiy 
tuzlari konsentratsiyasi yoki qonga proteolitik fermentlar tushishiga bog'liq. 
Gialuronidaza ta’sirida gialuron kislotasining parchalanishi kapillarlar 
o‘tkazuvchanligining oshishiga olib keladi.
7. Kapillarlarda almashinuv jarayoni uchun eng qulay sharoit kapillarlar 
devorining ingichka bo‘lishi, ulaming to‘qimaga tegib turish maydonining katta 
bo‘lishi (6000 m2 ko‘proq), qon oqimining sekinligi (0,5 mm/s), qon bosimining 
past bo'lishi (20-30 mm sim. ust.) orqali ta’minlanadi.
6-mashg‘ulot
1. 
Periferik qon aylanishi -
qonning mayda arteriyalar, kapillarlar va 
venalarda, arteriovenoz anastomozlarda sirkulatsiya qilishi.

---

2. 
Arteriolalar
- mushak tipli diametri 50-100 mkm dan ko‘p bo‘lmagan 
mayda arterial tomirlar bo‘lib, yaxshi ifodalangan rezistiv funksiyaga ega, qon 
bosimini ushlab turadi, silliq mushak hujayralarining qisqarishi tufayli a’zolarga 
qon oqib kelishini regulatsiya qiladi.
3 . 1. M. Sechenov ifodasi bo‘yicha, arteriolalar «tomir tizimining kranlari» 
hisoblanadi.
4. Tomirlarning silliq m ushaklari doimo (hatto asab gumoral ta’sir 
bo‘lmaganda ham) qisman qisqarish holatida bo‘ladi - bu