O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Fo
izd
a 
Kichik biznesning YAIMdagi ulushi
Sanoat ishlab chiqarishda kichik biznesning salmog'i

---

58
sharoitlari boʻyicha respublikamizning reyting koʻrsatkichi 2014-yilning oʻzida 8 
pogʻonaga koʻtarildi. 
Shu 
jumladan, kreditlash shartlari boʻyicha soʻnggi 
ikki 
yilda 
mamlakatimizning reytingi 50 pogʻonaga, ya’ni 154-oʻrindan 104-oʻringacha 
koʻtarildi. Bunda ushbu koʻrsatkich boʻyicha koʻtarilish 2013-yilda 24 pogʻonani, 
2014-yilda esa 26 pogʻonani tashkil etdi. 
Shuningdek, «Kredit axboroti almashinuvi indeksi» boʻyicha Oʻzbekiston 
bank tizimi mavjud 8 balli tizimda 7 ballga baholandi va bu koʻrsatkich Iqtisodiy 
hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (OECD)ga a’zo davlatlari boʻyicha oʻrtacha 
koʻrsatkichdan yuqoridir
. 
II bob boʻyicha xulosalar: 
Oʻtkazilgan tahlillar shuni koʻrsatmoqdaki, inflyatsiya sur'atlari pasaygani 
sayin pul massasi bilan iste'mol baholari indekslarining qisqa muddatli 
oʻzgarishlari orasidagi bogʻliqlik ham pasaymoqda. Bu inflyatsiya jarayonlarining 
shakllanishiga, monetar agregatlar dinamikasiga hamda pul bozoridagi talab va 
taklif balansiga bogʻliq boʻlmagan tarkibiy (nomonetar) omillar ta'sirining 
kuchayganligi bilan bogʻliqdir. Shuning uchun Markaziy bankning bu boradagi 
asosiy vazifalaridan biri ushbu omillar ta'sirini yetarli darajada baholash hamda 
monetar siyosatning qisqa muddatli maqsadlarini ishlab chiqishda ularning ta'sirini 
hisobga olishdan iborat boʻldi.
 
 
– mamlakatimizda moliyaviy bozorlar va umuman bozor iqtisodiyotining 
rivojlanish darajasini hisobga olib bugungi kunda majburiy zahira talablari 
Markaziy bank olib borayotgan monetar siyosatning tayanch instrumenti ekanligi 
asoslidir. Ammo jahon amaliyotida ushbu instrumentdan toʻliq voz kechilayotgan 
yoki “zahira” instrument sifatida foydalanilayotgan bir paytda mamlakatimizda 
zahira normalarining yuqori darajada qolishi munozaralidir; 
– hozirgi vaqtda respublikamiz tijorat banklari depozit bazasining 50 foizdan ortiq 
qismini talab qilib olguncha depozitlar tashkil etmoqda. Banklar ushbu mablagʻlar 

---

59
hisobidan aktiv amaliyotlarni amalga oshirmoqdalar, bu esa oʻz navbatida 
banklarda transformatsiya riskini vujudaga kelishiga olib kelishi mumkin; 
– Markaziy bank majburiy zahira normalarini depozitlarning summasi va 
muddatiga bogʻliq ravishda tabaqalashtirmaganligi tijorat banklari resurs 
bazasining barqarorligiga sal’biy ta’sir koʻrsatmoqda. Bu kamchiliklar tijorat 
banklari depozit bazasini optimallashtirishga halal bermoqda; 
– ayrim tijorat banklari yuqori daromad olish maqsadida likvidligi past boʻlgan 
aktivlarga joylashtirish holatlari mavjud. Bu esa ularning likvidlilik darajasiga 
salbiy ta’sir etadi. Shuningdek, respublikamiz tijorat banklari aktivlarining 
tarkibida yuqori likvidli aktivlarni nisbatan katta miqdorda toʻplanib qolganligi 
kuzatiladi. Bu esa, oʻz navbatida bank aktivlarining daromadlilik darajasini past 
boʻlishiga sabab boʻladi;
– mamlakatimiz tijorat banklari aktivlari tarkibida qimmatli qogʻozlar ulushining 
pastligi ularning likvidliligini oshirishga toʻsqinlik qilmoqda. Buning sababi 
mamlakatimizda moliyaviy bozrlarning yaxshi rivojlanmaganligi, unda likvidli 
qimmatli qogʻozlar turi va hajmining kamligidir. Keyingi yillarda davlat budjeti 
profitsit bilan bajarilayotganligi sababli likvidli qimmatli qogʻoz hisoblangan 
davlat obligatsiyalari emissiya qilinmayapti. Bunday holat Markaziy bankning 
ochiq bozor operatsiyalarini rivojlantirishga yoʻl bermayapti; 
– Markaziy bankda ochiq bozor siyosati takomillashmaganligi, uning REPO 
operatsiyalari orqali mamlakatimiz bank tizimining likvidligiga sezilarli darajada 
ta’sir koʻrsatish imkonini bermaydi. Bu esa, pul-kredit siyosatining boshqa 
instrumentlaridan foydalanish zaruratini kuchaytiradi; 
– Oʻzbekistonda rasmiy oltin-valuta zahiralarining soʻgni yillarda barqaror oʻsishi 
Markaziy bankning valuta intervensiyasi oʻtkazish imkoniyatini oshiradi.

---

60