O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

 
9. Svop shartnomalarida oʻzgaruvchan foiz stavkasi sifatida 
asosan qaysi foiz stavkasidan foydalaniladi? 
a) LIBOR;
b) FIBOR; 
d) MIBOR;
e) INSTAR. 
 
10. Kompaniya svop shartnomasi doirasida qatʼiy foizlarda 
toʻlab, oʻzgaruvchan foizlarda olsa, u holda svop narxini aniqlash 
formulasi toʻgʻri keltirilgan javobni belgilang.
a) 
;
c
f
d
P
S P
P
 

b) 
;
c
f
d
P
S P
P
 

d) 
;
f
c
d
S P
P
P


e) 
.
c
f
d
P
P
P



---

102 
VI BOB. IPOTEKA QIMMATLI QOG
ʻ
OZLAR BOZORI 
 
6.1. Ipoteka bozori faoliyatining nazariy jihatlari 
Mamlakatimizda iqtisodiy islohotlar bilan bir qatorda ijtimoiy 
sohani rivojlantirish, aholini uy-joy bilan taʼminlash boʻyicha ham 
qator islohotlar va chora-tadbirlar amalga oshirilib kelinmoqda. Bunda 
aholini uy-joy bilan taʼminlash maqsadida barcha hududlarda keng 
miqyosli ishlar davom ettirilayotganligini ham qayd etib oʻtish zarur. 
Mazkur amaliyotda tijorat banklari faol ishtirok etayotganligi, ipoteka 
kreditlari taqdim etilayotganligi barchamizga maʼlum. Jahon amali-
yotida ipoteka kreditlash amaliyoti bilan bir vaqtda ipoteka qimmatli 
qogʻozlari muomalasi ham keng doirada qoʻllaniladi. Shundan kelib 
chiqqan holda quyida ipoteka qimmatli qogʻozlari muomalasi xususida 
fikr yuritamiz. 
“Ipoteka – bu real aktiv bilan taʼminlangan uzoq muddatli kre-
ditdir”.
23
Kengroq taʼkidlaydigan boʻlsak, “Ipoteka – majburiyatlarni 
koʻchmas mulk bilan taʼminlashning bir usuli boʻlib, bunda agar 
garovga qoʻyuvchi oʻz majburiyatlarini bajarmasa, garovga oluvchi 
oʻz talablarini garovga qoʻyilgan koʻchmas mulk hisobidan qondirish 
huquqiga ega boʻladi”.
24
Ipoteka krediti – banklar tomonidan koʻch-
mas mulk garovi asosida koʻchmas mulkni sotib olish yoki qurish 
uchun beriladigan uzoq muddatli kredit turidir.
25
Bunda ipoteka krediti 
sotib olinayotgan koʻchmas mulk orqali beriladi va garov predmeti 
sifatida koʻchmas mulk amal qiladi.
26
Ipoteka krediti boʻyicha barcha 
majburiyatlar bajarilgach koʻchmas mulk ipoteka krediti oluvchining 
toʻliq egaligigiga oʻtadi. 
23
Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins.
Financial markets and institutions. 7th ed. USA: 
Pearson, 2012. P. 324 
24
Саттаров Б.К.
Ўзбекистонда ипотека қимматли қоғозлари бозорини шакллантириш 
йўллари. И.ф.н. илмий даражасини олиш тақдим этилган дисс.автореферати. Т., 2012. Б. 8.
25
Косарева Н.Б.
Основы ипотечного кредитования. М.: ИНФРА-М, 2007. С.5. 
26
Гусева И.А.
Финансовые рынки и институты. М.: Юрайт, 2018. С. 105. 

---

103 
Ipoteka va ipoteka kreditlash amaliyotini moliyaviy taʼminlash 
maqsadida tijorat banklari tomonidan ipoteka qimmatli qogʻozlari 
muomalaga chiqarilishi mumkin. Bunday amaliyot xalqaro tajribada 
keng qoʻllaniladi. 
Ipoteka bozori rivojlanish jarayonida bir nechta muammolarga 
duch kelingan. Yaʼni “birinchidan, dastlabki vaqtdarda ipoteka 
miqdori jud past boʻlgan. Natijada koʻplab institutsional investorlar 
bunday kichik moliyaviy instrument ishlashni lozim tompagan. 
Ikkinchi muammo ikkilamchi bozorda ipoteka savdolari bilan 
bogʻliq boʻlib, bunda savdolarning standartlashtirilmaganligi salbiy 
taʼsir koʻrsatgan. Unda qoplash davrining, foiz stavkalarining, bitim 
shartlarining turlichaligi amal qilishi ipoteka bozori kengayishiga 
toʻsqinlik qilgan.
Uchinchidan, ipoteka kreditlari xizmat koʻrsatish nuqtai nazaridan 
qimmatligi bilan ajralib turgan.
Ipoteka kreditlariga xizmat koʻrsatishni korporativ obligatsiyalar-
ga xizmat koʻrsatish bilan solishtirilganda bunga yaqqol guvoh boʻlish 
mumkin. Kreditor har oylik toʻlovni undirishi, mulk boʻyicha 
soliqlarni toʻlashi, sugʻurta mukofotlari toʻlab borishi va zaxira hisobi 
boʻyicha xizmatlar koʻrsatishi lozim. Korporativ obligatsiyalar 
boʻyicha bunday emas. 
Va nihoyat, toʻrtinchidan, ipoteka boʻyicha noaniq toʻlovga 
qobiliyatsizlik riski mavjud. Investorlar ipoteka boʻyicha kredit 
oluvchini baholashga koʻp vaqtlarini sarflashni xohlamaydilar. Bu 
muammolar ipoteka qimmatli qogʻozlari, shuningdek sekyuritizat-
siyalashgan ipoteka yuzaga kelishiga olib keldi”.
27