O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

Forvard shartnoma davrida daromad keltiradigan aktivlar-
ning forvard narxi. 
Agar shartnoma amal qilish davrida aksiyalarga 
dividend toʻlansa, u holda forvard narxi uning hajmiga muvofiq 
korrektirovka qilinishi zarur. Zero, amaliyotda forvard shartnomani 
amalga oshirish davri davomida aksiya yoki obligatsiyalarga dividend 
yoki kupon toʻlovlarini toʻlash bilan bogʻliq holatlar koʻp uchraydi. 
Bunday holatlarda forvard narx mana shu toʻlovlar miqdoriga 
pasaytirilishi zarur, negaki, forvard shartnomaning xaridori, qimmatli 
qogʻozlar egasidan farqli oʻlaroq ularni olmaydi. Dastavval oddiyroq 
holatni koʻrib chiqamiz, unga koʻra dividend toʻlovi shartnoma 
muddati tugash arafasida toʻlanadi. Bunday holatda forvard narx 
quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
, 
bu yerda, 
t
– shartnomaning amal qilish davri, 
Div 
– dividend. 
Dividendning absolyut qiymatining oʻrniga dividend stavkasi 
koʻrsatkichidan ham foydalanish mumkin. U holda (3) formula 
quyidagi koʻrinishga keladi: 
, 
bu yerda, 
d 
–dividend stavkasi. 
Misol. Aksiyaning spot narxi 10000 soʻmni, risksiz stavka 20%ni 
tashkil etadi. Agar shartnoma 182 kunga tuzilgan boʻlsa, forvard 
narxni aniqlang. 
. 
Keyingi holatda dividend shartnoma amal qilish davri oraligʻidagi 
maʼlum bir vaqtda toʻlanadi. Quyidagi rasmda 
t
2
– shartnomaning amal 
qilish davri, 
t
1
– dividend toʻlash kuni aks ettirilgan. 
1-rasm.
Shartnomaning amal qilish davri (
t
2
) va dividend toʻlash kuni (
t
1
)
15
15
Буренин А.Н.
Рынок ценных бумаг и производных финансовых инструментов: Учеб-
ное пособие. М.: 1 Федеративная Книготорговая Компания, 1998. 174 с. 

---

80 
Bunday holatda xaridor nafaqat dividendni, balki shartnomani 
amal qilish muddati tugaguniga qadar uni reinvestitsiya qilib olishi 
mumkin boʻlgan foizlarni ham yoʻqotadi. Bu holatda (3) formula 
quyidagi koʻrinishga keladi: 
, 
bu yerda, 
r
2
– t
2 
davrdagi risksiz foiz, 
r
2,1 
– t
2
- t
1 
davrlar uchun risksiz 
foiz stavka.
Bu (5) formulada dividendning absolyut qiymatini oʻrniga forvard 
shartnomani imzolash davriga keltirilgan qiymatidan foydalanish 
mumkin.
, 
bu yerda, 
D
– dividendning keltirilgan qiymati, 
r
1
– t
1
davri uchun 
risksiz foiz stavka. .
 
Mazkur holatda xaridor shartnomani jaʼmi amal qilish davri 
davomida dividendni keltirilgan qiymati miqdoridagi summani 
investitsiya qilishdan olishi mumkin boʻlgan daromadlarini yoʻqotadi. 
Bunda (5) formula quyidagi koʻrinishga keladi: 
, 
bu yerda, 
t 
– shartnomani amal qilish davri, 
r 
– t davrdagi risksiz foiz 
stavka. 
Yuqorida koʻrib chiqilgan formulalar foizli instrumentlar uchun 
ham qoʻllanilishi mumkin. Bunday holatda dividend toʻlovi oʻrniga 
bazis aktivga nisbatan toʻlanuvchi kupon toʻlovlari hisobga olinadi.