O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

jamgʻarilgan 
fond
bajaradi: har yili kompaniya sof tushumdan belgilangan foiz 
tariqasida aksiyalarni qayta sotib olish uchun bir qancha yillar 
mobaynida mablagʻ jamgʻarib boradi. Qayta sotib olish fondi singari 
jamgʻarilgan fond ham amortizator rolini bajaradi. Ammo, qayta sotib 
olish fondidan farqli oʻlaroq, jamgʻarilgan fond faqatgina narxlar 
pasayishi natijasida zararni qoplashdan tashqari, aksiyadorlarga 
aksiyalarni oʻz nominal yoki haqiqiy bahosidan yuqori, dividend toʻ-
lovlarni ham mujassamlashtirgan narxda sotish uchun ragʻbatlantiradi. 
Retrektiv prefaksiyalar. 
Retrektiv tamoyili yoki qimmatli qo-
gʻozlarni qaytarib olish – qimmatli qogʻozlarni qayta sotib olish yoʻli 
orqali chiqarilgan aksiyalarni sotib olish kafolatini imkoniyati mavjud 
boʻlmagan holatda qoʻllaniladi. Retrektiv aksiyalar egalari oʻz 
imtiyozlaridan foydalanib, emitent–kompaniyaga aksiyalarni qayta 
sotish muddatini oʻzi belgilashi mumkin va shu muddat tugallan-
guncha aksiyalarni qoplash uchun qayta taqdim etadi. Bunday qaytarib 

---

54 
olish holati avtomat tarzda amalga oshadi. Aksiyani ushlab turuvchi 
shaxs aksiyalarni qaytarish muddatini oʻz xohishiga koʻra belgilagan 
boʻlsada, bu haqda kompaniyani oldindan ogohlantirishi lozim. 4.2-
rasmda qayta chaqirib olinadigan prefaksiyalarni muomalaga chiqarish 
tartibi koʻrsatilgan. 
 
 
 
 
4.3-rasm. 
Qayta chaqirib olinadigan prefaksiyalarni
muomalaga chiqarish 
 
 
4.2. Aksiyalar qiymati va daromadliligini baholash 
Oʻzbekiston Respublikasi “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyador-
larning huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida”gi Qonuniga asosan 
aksiyalar
egasining nomi yozilgan emissiyaviy qimmatli qogʻozlar 
boʻlib, ular turiga koʻra oddiy va imtiyozli boʻlishi mumkin. 
Imtiyozli aksiyalar oʻz egalariga jamiyat foyda koʻrish-koʻrmas-
ligidan qatʻiy nazar muayyan dividendlar olish huquqini beradi. Mam-
lakatimiz qonunchiligiga koʻra aksiyadorlik jamiyatining imtiyozli 
aksiyalari boʻyicha dividendlarni qimmatli qogʻozlar bilan toʻlashga 
yoʻl qoʻyilmaydi. 
Oddiy aksiyalar boʻyicha dividendlar oldindan belgilab qoʻyil-
maydi. Ularning miqdori jamiyat tomonidan olinadigan foydaga 
bogʻliq va aksiyadorlar umumiy yigʻilishi qarori bilan belgilanadi. 
Qayta chaqirib olinadigan prefaksiyalarni 
muomalaga chiqarish 
Qayta sotib olish 
uchun fondni tashkil 
etish. Aksiya uchun 
premiyani belgilash 
Prefaksiyalarni 
yillik chiqarish 
foizini belgilash 
Retrektiv prefaksiyalarni 
muomalaga chiqarish
Qayta sotib olish bahosi 
chegarasini belgilash 
Muddatidan oldin chiqarish 
kafolati taʼminoti
Muomalaga chiqarish sanasini 
tasdiqlash va ogohlantirish 

---

55 
Aksiyalar obligatsiyalarga qaraganda yuqori riskli qimmatli 
qogʻozlar hisoblanadi. Dividendlardan va aksiyalar bahosi oʻsishi 
hisobiga shakllanadigan yuqori foyda olish imkoniyati investorlarni 
jalb qilishga xizmat qiladi. Aksiyalarning yuqori daromadliligi odatda 
qarz majburiyatlari bilan taqqoslaganda inflyatsiyadan yaxshigina 
himoyani taʻminlaydi.
Aksiya va obligatsiyalarni baholash texnikasi pul oqimlarini 
diskontlashning yagona modeliga asoslanishiga qaramasdan, aksiyalar 
qiymati va daromadliligini aniqlash quyidagi ikkita holat sabab ancha 
murakkab hisoblanadi: 
- oddiy aksiyalar boʻyicha dividendlar kafolatlanmagan, yaʻni 
oldindan maʻlum emas; 
- aksiyalar qoplash muddatiga ega emas. 
Yuqorida taʻkidlanganidek, aksiya egasining daromadi olinadigan 
dividendlar va aksiya bozor bahosining oʻzgarishidan tashkil topadi. 
Investitsiyalar bitta davrli boʻlgan holatda aksiya qiymati quyidagi 
formula yordamida aniqlanishi mumkin: 
, 
bu yerda