O -zbek isto n respublikasi madaniyat va

11.4. Taktika tayyorgarligini qoMlash y o ‘llari
T aktika tayyorgarligini q o ‘llash y o ‘llari d eg a n d a, biz ataylab 
harakatlar birligini, y o‘nalishini tayyorlashda o ‘ziga qulay b o ‘lgan 
ushlashlar orqali am alga oshiradigan sharoitni aytam iz.
Shuning uchun kurashchi qanchalik darajada tcxnika va taktikaga 
boy b o ‘lsa, unga shuncha oson yo‘l bilan h ar bir bellashuv davrida 
qoM laniladigan um um iy taktika m asalalarini tashlashda va ularni 
yechishda oson b o ‘ladi.
H ozirgi zam on tu shun ch asi bilan olganda, 9 xil tayyorgarlik 
usullari ishlatiladi. A m m o kurashchilarni o ‘rgatishdagi va tak om il- 
lashtirishdagi niazm uni har xil.
1. T o ‘satdan — bu shunday taktik tayyorgarlikki, raqib kutm a- 
ganda to ‘satdan bajariladigan holatlar. K o ‘pincha bu taktika bilan 
har xil texnikaga ega boMgan va aMo darajada reaksiyasi rivojlangan 
kurashchilar hujum qiladi. M asalan, k o ‘krakdan otish.
2. Sarosim ada ushlash, asosan, taktika tayyorgarligini qoMlashning 
asosiy m aqsadi — raqibni bir usul bilan sarosim aga solish va boshqa 
bir usul bilan yiqitish.
3. Takroriy hujum ning asosiy m aqsadi — bir usul bilan hujum
qilib, raqibni ishontirish (chalgMtish). Raqib csa shu usuldan him oya 
yoMlarini izlaydi, siz esa bu n d an foydalanib, b o r kuchingiz bilan 
hujum ga o ‘tasiz. Asosan, takroriy hujum ni usullar m iqdori chegara- 
langan kurashchilar ishlatadi.
4. R aqibni him oyasini ochish (chaq irish) — bu tayyorgarlik, 
asosan, raqib yutayotgan vaziyatda qoMlaniladi. O lingan baholarni 
saqlash u chun h ar xil taktik tayyorgarliklar bilan o ‘zini berkitib 
q o ‘yadi, ya’ni him oyani mustahkamlaydi. Bunday taktik tayyorgarlikni 
ochish uchun, raqibni har xil ushlashlar va o ‘ziga jalb etish bilan 
chalg‘itib, uslub ishlatish lozim. Buni, asosan, uslubga boy va turli 
holatlarda kurasha oladigan polvonlar qoMlashadi.
139

---

5. M uvozanatdan chiqarish — bu shunday tayyorgarlikki, ya’ni 
har xil harakatlar q o ‘llash yordam ida raqibni him oya qilishga m ajbur 
etish, bun dan foydalanib uslub ishlatish lozim.
6. C haqirish, asosan, raqibga ruhiy ta ’sir qilish, ya’ni raqibni 
qoMlayotgan uslubga ishontirish, agar bajarilsa q o ‘llash. C haqirish 
shuni talab qiladiki, oz kuch bilan xohlayotgan natijaga erishish. 
Asosan, kurashchidan chaqirish taktika xili psixologik ta'sirga qaratilgan 
b o ‘lib, bir n echta uslubning y o ‘llariga asoslanib yaxshi reaksiyali 
kurashchilar q o ‘llashadi.
7. Siqib q o ‘ym oq — raqibni harakatini siqib q o ‘yish, asosan, 
unga um um an amal bajarishga im kon berm aslikdir. Shuning nati- 
jasida siquvdan o ‘zim ni ozod qilam an, deb harakat qiladi va xatoga 
y o ‘l q o ‘yadi. S h u n d an foydalangan polvon usul ishlatadi. R aqib 
um um an siquvdan ozod b o ‘ldim deganda hujum qilish lozim , chunki 
raqib ozod b o ‘ldim , dcb siquvdan bem alol b o ‘ladi, oz b o ‘lsa-da, 
o ‘zining tan a m uskullarini b o ‘shatadi va hujum to ‘g‘risida um um an 
o ‘ylam aydi.
Erkin va klassik kurashlarda 10— 15 daqiq adan ortiq usul ba- 
jarm asdan siqib q o ‘ysangiz, o ‘zingizni passiv kurashchi. deb jaz o - 
lashingiz m um kin.
8. M anyovr qilish — bunday tayyorgarlik raqibni atrofida har xil 
harakatlar bajarib hushyorligini chalg ‘itish. M anyovr qilishni yana 
bir afzalligi shundaki, yutayotgan b o ‘lm asangiz him oya vazifasini 
ham o ‘taydi. M anyovr qilishni b a ’zan to ‘satdan hujum qilish bilan 
q o ‘shilgan holda olib borishadi. Bu taktik tayyorgarlikni, asosan, 
yuqori texnikaga ega b o ‘lgan kurashchilar ishlatadi.
9. D iqqatni chetga to rtm o q — bu tak tik tayyorgarlikning asosiy 
m aqsadi raqibini diq qatin i haqiqiy koro na usuli bilan bajariladigan 
hu ju m d an chetga to rtish. Bu h arak atlarn i h ar xil q o ‘sh im cha taktik 
tayyorgarliklar bilan q o ‘shgan holda olib borishi lozim . B unday 
taktik tayyorgarlikni q o ‘llashning yana bir asosiy xislati sh u n d ak i, 
y a ’ni hakam larning ko‘ziga faol olishayotgan kurashchiga o ‘xshab 
k o ‘rinishi.
10. K urashchilarning m usobaqada qatnashish taktikasi deganda, 
biz kurashchining (yosh jam oaning) olishish vaqtida optim al nati- 
jaga, o ‘zining qobiliyati va bilarm onligini ishlata bilishiga aytam iz. 
H ar bir olishish m asalasi, m usobaqaga qatnashishning um um iy m aq- 
sadidan, jism oniy-texnikaviy va taktik vositalaridan t o ‘g ‘ri foyda- 
lanishga bog‘liq. M ana shu m usobaqaga bog‘liq b o ‘lgan vositalardan 
t o ‘g ‘ri foydalangan kurashchi m usobaqada m uvaffaqiyatli o ‘rin olib 
qatnashishi m um kin.
140

---

K urashchi tarozidan o ‘tgandan keyin har bir m usobaqaga qat- 
nashuvchi sportchi q u r a tash lan g an d an m usobaqaga o g ‘irligidan 
qancha odam qatnashm oqda, qanaqa razryadli sp ortchilar va boshqa 
maMumot to ‘g‘risida to ‘liq m a’lum ot oladi. S hulam i bilgandan keyin 
kurashchi shu m usobaqada taxm inan n echanchi o ‘rin uchun ku- 
rashishi m um kin yoki b lm asa kim ga, asosan, yaxshi tayyorlanishi 
kerak, rejasini tuzadi.
Bundan tashqari, birinchi doirada qaysi bir raqiblar bilan u chra- 
shishni bilsa b ladi va uchinchi ham da to ‘rtinchi doiraga taxm inan 
qaysi kurashchilar bilan uchrashish xavfi borligini aniqlab, reja tuzadi. 
Bu rejani qanday amalga oshirishni aniqlaydi va hal qiladi. K urash- 
chining m usobaqada q o ‘ygan m aqsadi uning har bir olishishiga ta ’sir 
qilishi lozim , shuning uchun kurashchi rejasida qaysi bir raqibi bilan 
uchrashganda sof g‘alaba bilan yutishi kerak yoki b o ‘lm asa, qaysi 
biri bilan uchrashganda ochkolar, yoki b a ’zan yutqazish kerakligini 
belgilashi lozim. B a’zan olishuvlarda iloji boricha m aksim al kuchni 
sarf qilishga to ‘g ‘ri keladi. Ham m asi tabiiyki, tuzilgan oldindagi rcjalar 
m usobaqaning sharoitiga qarab o ‘zgarishi m um kin. S huning uchun
har bir doiradan keyin o ‘zining asosiy raqiblarining holini, vaziyatini 
aniqlash kerak. Buning uchun har bir kurashchi m usobaqa qoidasini 
yaxshi bilishi kerak. U ndan tashqari, m usobaqa bayonnom asi jufit- 
larini tuzishni bilishi zam r.
Shunday qilib, um um iy m usobaqaga tuzilgan rejani chiqarish 
u chun tu g ‘ilgan sharoitlardan olishuvni shunday rejalash lozim ki, 
oxirida q o ‘yilgan niaqsadga erishilgani m a’lum b o ‘lsin.
0 ‘z usuUarini yashirish taktikasi.
K urashchi bu taktik yo‘l bilan 
o ‘z usullarini raqibidan yashiradi. Asosan, yashirish qachon kerak, 
degan savol tug‘ilib qolishi m um kin. 0 ‘z usullarini sport klassifika- 
tsiyasining eng past kurashchisi bilan olish ayotganda, raqibining 
razvedkasidan yashiradi. M asalan, m cning asosiy usulim ni q o ‘shsa 
yoki M elnitsa b o ‘lsa, m en uni raqibim ni b o ‘shligidan foydalanib 
b ajaraversam , asosiy raqibim m eni k u rashim ni raqib uslublarini 
o ‘rganish qilib tu ra d i-d a , keyingi u c h ra sh u v lard a shunga qarab
ta y y o rla n ib c h iq a d i. S h u n d a y b o ‘lm asligi u c h u n m en o ‘z im n i 
usullarim ni yashirib, boshqa texnikaviy am allar bilan yutishga harakat 
qilam an.
Raqib usullarini o ‘rganish taktikasi — bu raqibning bajaradigan 
usullarini oldindan kuzatib o ‘rganish. Agar k o ‘rm agan b o ‘lsangiz, 
unda u bilan kurashgan kurashchilardan surishtirish, gazeta, foto va 
vidcofilm lardan o ‘rganib tayyorlanish kerak.
141

---

M odellashtirish — bu ham bellashishning taktik turi.
Sport kurashida ko ‘p uchraydigan hoi, y a’ni k p kurashchilar 
bir-biri bilan tez-tcz uchrashgani uch u n , bir-birini usullarini yaxshi 
biladi. Shuning uchun m ashg‘ulotlarda yoki olishishga chiqish oldidan 
o ‘rtog‘i bilan xuddi shu raqibining olishishini o ‘rganish lozim.